علی شمس الدینی - استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران

در نظام اقتصادی-سیاسی فعلی حاکم بر عرصه های سکونتگاهی جوامع انسانی پیدایش شهرها در یک گستره جغرافیایی از عوامل مختلفی منجمله شرایط محیطی و فضایی یک یا چندگانه تاثیر و نشات می پذیرد. اما گذر زمان و شرایط تاریخی سیاسی و مهم تر از همه ابعاد اقتصادی- اجتماعی به صورت هماهنگ و گاها مجزا موجبات تداوم و رشد این نواحی جمعیتی را مهیا می سازد. آنجه که در این راستا مهم است، عملکردها و ارتباطات مابین شهرها در یک سلسله مراتب سکونتگاهی می باشد، به عبارتی تداوم حیات این مراکز مستلزم ایفای مجموعه ای از عملکردهاست که مستقل از زیستگاه های پیرامونشان امکان پذیر نیست. از اینرو اولین مرحله در برنامه ریزی منطقه ای تحلیل نظام سلسله مراتب شهری و روند تحولات آن در سطح مناطق و نواحی یک کشور است. این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته، در تلاش است که با استفاده از مدل های متعدد کمی و سنجشی همچون ضریب آنتروپی، مدلهای نخست شهری، قانون رتبه- اندازه و شاخص امتیاز استاندارد به تحلیل و بررسی ابعاد ساختار فضایی شهرها در استان فارس در دوره زمانی سالهای 45 تا 1390 پرداخته شود. یافته های این تحقیق نشان می دهد که افزایش جمعیت و تعداد شهرهای استان و نیز گرایش به شهرنشینی در فارس در طول یک دوره 45 ساله از روند حاکم بر تحولات جمعیتی و شهرنشینی کشور تبعیت می نماید. همچنین یافته های کمی مقاله گواه از غلبه پدیده ی نخست شهری و احاطه کامل جمعیت و فضایی کلانشهر شیراز بر تمام استان، گسست در ساختار سلسله مراتبی شهرها، کم جمعیتی غالب شهرهای استان به ویژه در نواحی دور از مرکز و همچنین عدم تعادل و توازن در توزیع فضایی جمعیت شهری از ویژگی های بارز شبکه شهری استان است.

شهرنشینی، سلسله مراتب شهری، تعادل فضایی، فارس