پریسا شاد قزوینی - دانشیار دانشکده هنر دانشگاه الزهرا (س)

ویرانی، ناامنیتی، نابودی، مرگ، زشتی و پلیدی بازخوردهای فجایع جنگ در هر دوران است. اما نگاه به جنگ اگر جنبه ای دفاعی و یا تدافعی داشته باشد، معنا و مفهوم آن مقدس خواهد شد. بی تردید دفاع، مفهومی ارزشی و مبتنی بر آفرینش بشر و یکی از ارکان بقا و حفظ انسان است. این معنا در میان جوامع بشری تفاوتهای فاحشی با هم دارد. مبنای این تفاوتها در آثار هنری خود را نمایان می سازد. در این مقاله تلاش بر آن است تا مفهوم جنگ و دفاع را در آثار نقاشی جنگ جهانی اول با هشت سال جنگ ایران و عراق مورد مقایسه قرار گیرد. بی تردید آثار خلق شده در این دو وادی زمانی با دو جغرافیا و باور مختلف بازخوردهای ناهمگنی را در خلق آثار در پی داشته است. مطالعه تطبیقی ما در این متن مبتنی بر مبانی نظری آثاری است که برآمده از دو اندیشه و باور متفاوت است. نگاه صوری به این دو دسته از آثار نشان دهنده دو ساختار کاملا متفاوت است که از دو آبشخور فکری و اعتقادی متفاوت نشات گرفته است. همانگونه که اهداف رزم و جنگ در این دو مقطع تاریخی و جغرافیایی کاملا از هم جدا بوده. تفاوت این دو نگاه این موضوع را متبادر می سازد که مبانی نظری متفاوتی در آثار جنگ این دو ورطه تاریخی وجود دارد که ساختارهای متفاوتی را در مضمون و محتوای آثار ایجاد کرده است. در بررسی فرمالیستی آثار نقاشی دفاع مقدس به این نکته می رسیم که در این کارها بر آرمانهای عقیدتی و انسانی با باورهای دینی تاکید تام می شود. اکثریت آثار خلق شده در این دوران جنبه ای تهییج کننده مبتنی بر عقیده اسلامی داشت، آنگونه که امام خمینی (ره) بیان میداشتند: منظور غایی ما باید هنری باشد با هویتی مستقل، متناسب با عظمت و زیبایی انقلاب اسلامی . استفاده از نمادهای تصویری، زیباشناسی معرفتی را در آنها متجلی می سازد بار معنایی قدسی را در درون خود نهفته دارد. علاوه بر آن در این آثار تهیج عواطف، جنبه تبلغاتی و شعاری به خود می گیرد. در حالی که آثار نقاشی دوران جنگ جهانی اول نوعی واقع گرایی تلخ نهفته، اکسپرسیون آثار بسیار قوی و تاثیرگذار است. در اکثر کارها حس ناامنی و تنهایی بشر تجلی می یابد. مفهوم ناامیدی،پایان جهان، ویرانی، حقارت انسانی و نابودی بشریت در آثار نمودی عینی داشته و زیباشناسی واقعگرای این دوره از آثار تداعی گر یاس و بدبینی است. در این دست از کارها تقدس و آرمانگرایی کمتر دیده می شود.

نقاشی جنگ، محتوی و مضمون، جنک اول جهانی، دفاع مقدس، پروپاگاندا (تبلیغات جنگ)