عطیه احمدی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه

معماری در زمره ی فنونی است که بشر در هر برهه از زمان،خود را نیازمند و وابسته به آن حس می کرده و همین نیاز سبب شده است تا در هر دوره با بکارگیری روشها و تکنیکهای متحولتر در این زمینه به پیشرفت های قابل توجهی نایل آید.طبق مدارک موجود سابقه معماری در ایران به هزاره هفتم ق.م باز میگردد؛از آن زمان تاکنون معماران هنرمند ایرانی سهم موثرتری در پویاتر نمودن هرچه بیشتر این هنر بعهده داشته اند. در بین اقوام مختلفی که پیرو مذاهب متعدد می باشند؛نیایشگاه همواره از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. در ایران نیز هرچند تحول و گسترش بسیاری از بناها مانند کاروانسرا،مدرسه و ... در هر دوره بستگی زیادی یه وضعیت اجتماعی،اقتصادی و دیگر عوامل داشته ولی در این میان مسجد تنها بنایی بوده که بدون توجه به موارد فوق و با بهترین و عالیترین روشها و تکنیکهای زمان خود ساخته می شده است.جهت تجزیه و تحلیل روند تحولات معماری مساجد ایران – در دوره های سلجوقی و ایلخانی – ابتدا لازم است مقدمتا به چگونگی ساخت و خصوصیات مساجد قرون نخستین اسلامی بپردازیم.با ورود اسلام به ایران،به ساخت و احداث مساجد بیش از هر بنای دیگری اهمیت داده شد.مساجد این دوره (قرون نخستین اسلامی)از نظر طرح،مصالح و سبک ساختمان بسیار ساده و تقریبا بدون هرگونه تزیینیساخته می شده اند.در این عصر مصالح مورد استفاده در مساجد اغلب بوم آورد و ایدری هستند و ستونها و دیوارها را با اندود گچ پوشانده اند.همچنین جهت پوشاندن سقف این بناها از طاق های تخت و آهنگ استفاده شده که پوششهای فوق بر روی جرزهای آجری چند پهلو یا مدور قرار گرفته اند . اما تحول و پیشرفت در اندامهای گونانگون مساجد در دوره سلجوقی نیز تداوم یافت.این دوره را شاید بتوان دوره شکل گیری مساجد ایرانی لقب داد.در این عصر سعی شده تا ساختمان مسجد را از پایه با بهترین و مرغوبترین مصالح بنا نمایند چرا که استحکام مصالح،مقاومت بنا را در ادوار دیگر تضمین می نموده است.در دوران فوق انواع پوششهای منحنی ایم از طاقهای جناغی،کلنبو،ترکین،چهاربخش و نیز انواع گنبد های گسته نار،خاگی،دو پوسته پیوسته،گنبدهای ترکین با باریکه طاق و غیره مورد استفاده قرار گرفت.به طور کلی در این پژوهش سعی شده تا با تشریح و مقایسه هریک از عناصر سازنده مساجد دوران سلجوقی؛تغییرات و تحولاتی که در هریک از آنها در طی ادوار فوق الذکر بوجود آمده را مشخص نمود.

معماری اسلامی،معماری مساجد،معماری سلجوقی