ام لیلا محمدی - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر
محمد اعظم زاده - استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران
مریم رحیمی پاشاکلایی - کارشناس ارشد هنراسلامی

مسجدها، این بناهای مذهبی از صدر اسلام تاکنون به عنوان بنایی جهت انجام فرایض دینی از جمله برقراری نماز و دعا مورد توجه مسلمانان بوده اند، گرچه در صدر اسلام، الگوی ساختی ساده داشته اند وتزییناتی در آن ها دیده نمی شد. اما در گذر زمان و همزمان با تغییرات الگوهای معماری در مسجدها عناصر تزیینی ای در راستای ارزش های اسلام از جمله انواع کاشی کاری (معرق، هفت رنگ وغیره)، گچ بری و غیره در مساجد به کار گرفته شد که علاوه بر جنبه زیبایی شناسی و چشم نوازی بر جنبه معنوی این معماری مذهبی افزودند. از آن رو که نقش و نگارهای ترسیم شده بر این تزیینات وکاربرد رنگ های چشم نواز و تجرید خوشنویسی آیات قرآن به انواع خطوط اسلامی بر روی این تزیینات، پیکره بنا را همگام با ماهیت بنا، هویتی مذهبی می بخشد؛ آنگونه که مخاطب غیرمسلمان نیز مانند مخاطبان مسلمان علی رغم بیگانگی با احکام دینی، با حضور در این مکان مذهبی فضای معنوی حاکم بر مسجدها را بیشتر درک خواهد کرد که این مهم دلیلی بر تاثیر آیات نوشته شده از قرآن در تزیینات مسجدها بر القای فضای معنوی به پیکره بنا است.این مقاله در صدد پاسخگویی به این سوال است که عناصر نمادین در کاشی کاری مسجدهای مورد مطالعه (مسجد شیخ لطف الله و مسجد کبود) بر کدام وجه از احکام و جنبه معنوی اسلام دلالت دارد.نتایج حاصل از این پژوهش که به روش توصیفی_ تحلیلی محقق گشته و جمع آوری اطلاعات به روش میدانی_کتابخانه ای صورت گرفته، نشان داده است، در تمام نشانه ها و نمادهای ترسیم شده بر تزیینات مناره ها و گنبدها، زیر سقف، و محراب و غیره وجهی از عناصر طبیعت، که مظهر قدرت خداوند هستند، دیده می شود، از آن رو که شمسه ها و اسلیمی ها، گل هشت پر و ستاره پنج پر که دارای رمز نهفته و مفاهیم دین اسلامی هستند، همگی نشانه ها و مظاهری از طبیعت هستند. بیش از دیگر نقش های برگرفته از طبیعت، اسلیمی ها و ختاییها و پیچ و تاب این نقوش بر جنبه معنوی این فضا می افزاید.

مسجد شیخ لطف الله، مسجد کبود، طبیعت، کاشی کاری