میرنجف موسوی - دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه ارومیه .
ناصر سلطانی - استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه ارومیه
آرزو جوادی - دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی آمایش سرزمین، دانشگاه ارومیه.

مرزهای ایران به عنوان گلوگاه های ارتباطی با دارا بودن ظرفیت های ژیوپلیتیک فوق العاده اقتصادی، امنیتی، دسترسی، ارتباطات منطقه ای و بین المللی واجد کارکردهای تولیدکننده ی قدرت در کشور می باشند.عدمتوسعه یافتگی و وجود شکاف رفاهی میان استان های مرزی که نوعی حاشیه و متن را ایجاد کرده است، بر ضرورت آمایش سرزمینی این مناطق می افزاید. در این راستا، هدف از این پژوهش، بررسی مولفه های تاثیرگذار بر شرایط ژیوپلیتیکی و ژیواکونومیکی استان های مرزی و تاثیرات آنها بر آمایش و توسعه سرزمین است. نوع تحقیق کاربردی و توسعه ای روش بررسی آن توصیفی تحلیلی و پیمایشی ( پرسشنامه) است. جامعه آماری متخصصین جغرافیایی، - اقتصادی و اجتماعی و حجم نمونه 100 پرسشنامه است که به صورت کارشناسی انجام شد و همچنین تعداد 40 شاخص توسعه برای دو استان مستخرج از سالنامه است. روش جمع آوری داده ها، کتابخانه ای و میدانی ( پرسشنامه) است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از مدلسازی معادلات ساختاری ( LISREL )، روش تاپ سیس، روش آنتروپی، روش تحلیل خوشه ای است. نتایج حاصل از مدل تاپسیس، روش آنتروپی و تحلیل خوشه ای نشان می دهد که نابرابری و عدم تعادل منطقه ای در بین شهرستان ها وجود دارد و با توجه به نتایج معادلات ساختاری شاخص های ژیوپلیتیک با ضریب ( 14، 1 ) و شاخص های ژیواکونومیک با ضریب ( 0.79 ) به ترتیب در استان سیستان و بلوچستان و شاخص های ژیوپلیتیک با ضریب( 0.26 ) و شاخص های ژیواکونومیک با ضریب ( 0.17) در استان آذربایجان غربی می باشد. بنابراین چنانکه بیان شد شاخص های ژیوپلیتیکی و یا به عبارتی موقعیت سیاسی هردو استان مرزی اثرات بیشتری بر آمایش و توسعه این استان ها داشته است. درعین حال گسترش تنش های قومی که همواره به علت تحریکات قدرت های فرا منطقه ای و تحت تاثیر عوامل نزدیکی با مرز و متاثر از آن سوی مرزها است منجر به ایجاد نا امنی در منطقه شده و این عوامل تمام فرصت های موجود در منطقه درزمینه ی توسعه ی اقتصادی را از بین می برد که در این راستا راهبردهایی جهت آمایش و توسعه ی مطلوب سرزمینی در این مناطق وجود داشته باشد تا نتایج معقول به بار آورد.

آمایش، ژیوپلیتیک، ژیواکونومیک، استان های مرزی ( سیستان و بلوچستان و آذربایجان غربی)