ولی الله عباسی - مدرس و نویسنده. بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسرا
محمدرضا کریمی والا - استاد یار دانشگاه قم

موضوع تمدن و عوامل موثر در زایش و پویش آن، یکی از مهمترین مباحث در دهههای اخیر است نظریهپردازان عوامل متعددی را برای شکلگیری یک تمدن و فراز و فرود آن برشمردهاند که امنیت و آرامش، تعصب و همبستگی ملی، تعاون و همکاری از جمله این عوامل و مبانی معرفتی و اجتماعی تمدنساز هستند. در کنار اینها، مبانی اخلاقشناختی از اهمیت خاصی برخوردار است که مدارا و تساهل دینی (در این نوشتار از آن تعبیر به کثرتگراییدینی هنجاری میکنیم) مهمترین آنهاست. تساهل و رواداری، تمدنساز است و بدون بسترسازی اخلاقی، تاسیس تمدن و پیشرفت علمی و فرهنگی و تمدنی ممکن نیست. کثرتگرایی و تساهل را در دنیای امروز اغلب مفاهمی میدانند که محصول دنیای غرب و مدرنیته است و تمدن و فرهنگهای دیگر، بهویژه اسلام با چنین مفاهمی آشنا نیستند، در حالی که پژوهشهای علمی و تاریخی بیانگر آن است که این تصور تا چه اندازه وارونه است؛ اسلام، به عنوان دین تمدنساز، در طول تاریخ بهترین و عالیترین چهره مدارا و تحمل عقاید و افکار مخالفان را از خود نشان داده و صدها سال پیش از آنکه اروپاییان از تساهل و تسامح سخن بگویند، مسلمانان در فرهنگ و تمدن اسلامی به آن پایبند بودهاند. پیامبر اکرم(ص)، بنیانگذار تمدن اسلامی،چهارده قرن قبل در دنیایی که مفهوم تساهل و همزیستی دینی برای بشر کاملا ناشناخته بود، آن را با صراحت کامل شناخت و ملت مسلمان را به آن دعوت کرد. بر همین اساس، مقاله حاضر، رواداری و کثرتگرایی دینی هنجاری را از منظر اسلامی مورد بحث قرار داده و پس از تبیین مساله و پیشینه آن در تمدن مسیحی و اسلامی، مبانی نظری مساله را مورد تحلیل و بررسی قرار میدهد.

تمدنسازی، مبانی اخلاقشناختی، کثرتگرایی دینی هنجاری