ابوالقاسم محرابی - استادیار دانشگاه پیام نور

این مطالعه به بررسی و توصیف زمان دستوری فعل در گویش تربت حیدریه میپردازد. با ترسیم جداول مربوط به زمانهای گذشته، حال و آینده در این گویش با این واقعیت روبرو میشویم که علاوه برتفاوتهای آوایی که در اکثر صیغهها وجود دارد دو نکته در ساخت ماضی نقلی و آینده ساده قابل تجه است. در ساخت ماضی نقلی نیاز به صرف فعل بودن نیست و فقط در اثر ادغام /a/ پایانی اسم مفعول و واکهشناسهها، /a/ حذف میشود و واکه ابتدای شناسهها تکیه دار میشوند. فقط در سوم شخص مفرد که شناسه آن صفر است /a/ پایانی اسم مفعول را میتوان به وضوح دید. در زمان آینده ساده گویش تربت، شناسهها بهآخر فعل اصلی افزوده میشود در حالیکه در گویش معیار این شناسهها به آخر فعل کمکی اضافه میشوند که این دو نکته به همراه فعلی ربطی /raftan/ به جای /šodan/ از تفاوتهای دستوری گویش تربت و گویشمعیار تلقی میشوند. تفاوت عمدهای که در این زمینه وجود دارد، و فهم و درک این گویش را برای نسل جوان و افراد دور از این گویش با مشکل روبرو کرده است همان تغییرات آوایی و تلفظی است که یا در اینگویش رخ نداده )مانند تغییر نکردن /a/ پایانی اسم مفعول به /e/ ( یا تغییرات و رخداد فرایندهایی است که در زمینه ساده سازی و سهولت در امر تلفظ رخ داده است همانند تغییر همخوان /d/ به نیمواکه [y] درمصدرها و افعالی که بین دو واکه قرار میگیرند )مانند [zayom] به جای زدم(. شناسههای اول شخص مفرد /om/ به جای /am/ ، اول شخص جمع / /em به جای /im/ و وجود شناسه اختیاری سوم شخص مفرد /ek/ نیز سبب تمایز شده است.

گویش، تربت حیدریه، زمان، تفاوتهای آوایی