امید عطایی - عضو هیات علمی آموزشکده فنی و حرفه ای سما، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندرعباس، هرمزگان، ایران
محمد اسفندمر - دانشجوی کارشناسی معماری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندرلنگه

این مقاله یک طرح پژوهشی در مورد خدمات حمل و نقل و پذیرایی در راه های بین شهری در ایران است و در آن جایگاه مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی مورد بررسی قرار گرفته است. تاکنون برنامه ریزی استقرار این مجتمع ها بیشتر بر عهده مهندسان حمل و نقل بوده است، لیکن با توجه به اینکه عملا این مجتمع ها کارکردهایی فراتر از تامین خدمات رهگذران جاده ها بر عهده دارند، ضروری به نظر می رسد که ضمن توجه به اصول محتوایی، ابعاد منطقه ای و فرامنطقه ای این مجتمع ها نیز در برنامه ریزی ها مورد توجه قرار گیرد. به منظور بررسی جایگاه مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی از دیدگاه برنامه ریزی شهری و منطقه ای، در این مقاله از شیوه توصیفی کاربردی استفاده شده است، لذا با توجه به آنکه دانش برنامه ریزی شهری و منطقه ای نسبت به پدیده های پیرامون نگاهی جامع نگر و نظام مند دارد، این مقاله ابعاد اقتصادی، بازرگانی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، دفاعی، بصری و زیست محیطی موضوع را مورد بررسی قرار داده است. در این بررسی، به مجتمع های رفاهی بین راهی به عنوان عضوی از یک نظام زیستی که با حوزه تحت استقرار خود دارای ارتباط متقابل ، تاثیرگذاری و تاثیرپذیری اند، نگریسته شده است. بر این پایه اعتقاد برآن است که مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی کارکرد منطقه ای و فراتر از تامین خدمات مورد نیاز رهگذران جاده ها دارند. هدف از این بررسی دستیابی به نتایجی در جهت نیل به اهدافی همچون توسعه پایدار، منطقه ای و رشد و توازن منطقه، از طریق ساماندهی خدماتی رفاهی بین راهی است. بدین منظور با اتکا به روش شناسی برنامه ریزی شهری، ابتدا معیارهایی درجهت مکان یابی و طراحی مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی ارایه می گردد و سپس عناصر خدماتی مستقر در این مجتمع ها با تاکید بر نقش منطقه ای آنها برشمرده می شود.

مجتمع خدماتی- رفاهی، راه ارتباطی، برنامه ریزی، مکانیابی، عناصر خدماتی- رفاهی و گردشگری