فاطمه رجبی - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور استان تهران

شهر قم با قدمتی دیرینه و ویژگی های خاص اعم از عناصر کالبدی که در نوشتار متخصصان امر به عناصر کالبدی اسلامی شهرت پیدا کرده است، تا حدودی تجلی شهر اسلامی در عالم ماده می باشد. البته نباید از نظر دور داشت که صرفا وجود عناصر کالبدی موجب تحقق پذیری صفت اسلامیت در شهر نمی شود، طبق نظریات دکتر محمد نقی زاده هر شهری به اندازه ای اسلامی است و به الگوی حقیقی و مثالی شهر اصیل و آرمانی اسلام نزدیکتر است که بتواند جلوه گاه مبانی و ارزش هایی باشد که کلام الهی برای جامعه اسلامی تعریف نموده است. وی عالی ترین نسخه شهر اسلامی را شهری می داند که محیطی برای حیات طیبه انسانی باشد، حیاتی مطابق با آنچه خداوند گفته است و فطرت انسان را به سوی آن فرا می خواند. در این مقاله با توجه به زمینه تخصص نگارنده سعی شده است با مقایسه ویژگی های بخشی از بافت تاریخی شهر قم و آنچه که انسان در الگوی عالی زندگانیش در محیط شهری بایستی بدان دست یابد، به مدلی کلی جهت طراحی و احیای بافت های تاریخی به شیوه اسلامی برسد، تا از آن طریق امکان مسلمان بودن، مسلمان زیستن و مسلمان ماندن در شهر برای ساکنین فراهم شود. بدین ترتیب ساختار مقاله ذیل از آن جهت که به بررسی آیات و روایات مرتبط با ویژگی های شهر اسلامی و همچنین تحلیل ساختار فضایی بخشی از بافت تاریخی قم می پردازد، با مطالعات میدانی، نرم و کتابخانه ای نویسنده به صورت تحلیلی و توصیفی ارایه خواهد گشت.

بافت تاریخی، قرآن، قم، مدل اسلامی، توسعه