شادی نقیب اصفهانی - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده هنرهای تجمسی، دانشگاه هنر اصفهان
افسانه ناظری - استادیار، دانشکده هنرهای تجمسی، دانشگاه هنر اصفهان
بهنام پدرام - استادیار، دانشکده هنرهای تجمسی، دانشگاه هنر اصفهان

نقش مایه های به کاررفته در تزیینات معماری عصر ایلخانی از ویژگی های زیبایی شناختی خاصی برخوردار بوده است و برحسب کاربرد در محراب های این دوره به ویژه محراب اولجایتو به جهت نوع و همچنین ارزش های بصری و ریخت شناختی با نقشمایه های به کاررفته در سایر بخش ها و تزیینات معماری اسلامی متفاوت هستند. موضوع تحلیل نقشمایه ها در آثار تاریخی مسیله بسیار مهمی است که جایگاه آن در شناخت و مرمت یادمان ها هنوز به درستی شناخته نشده است. از این جهت در پژوهش پیش رو، ارزش های زیباشناختی نقشمایه های محراب اولجایتو مورد مطالعه قرار گرفته است. پژوهش های انجام شده در این راستا، تنها به توصیف کلی این اثر و تاریخ اجرا و محدوده تاریخی آن پرداخته اند در صورتی که چگونگی نقشمایه های تزیینی، نسبت، ساختار و روابط هندسی آن مورد بررسی قرار نگرفته است. پژوهش حاضر در پی پاسخ گویی به این سوال ها است که ارزش های بصری و زیبایی شناختی فرم و نسبت های هندسی محراب و نقش مایه های آن چگونه است و انواع نقشمایه های به کاررفته در محراب اولجایتو کدامند در این پژوهش در راستای رسیدن به هدف، با روش توصیفی- تحلیلی، محراب اولجایتو از لحاظ نقشمایه های گیاهی و هندسی، نسبت ها، ساختار و روابط هندسی توصیف و تحلیل شده است. یافته های به دست آمده بیانگر آن است که فرم کلی محرام و هم اکثر نقش مایه ها دارای ساختار و روابط هندسی ویژه و بر پایه مستطیل طلایی می باشد. نقشمایه های این محراب در کنار گردش های اسلیمی خاص در ترکیب با خط نگاره ها زینت بخش بنا شده اند. در این محراب از انواع اسلیمی ها مانند خرطومی، دهانه اژدری، اسلیمی های قاب بند و گردش های اسلیمی (گردش حلزونی) بسیار استفاده شده است. نقشمایه های این محراب نسبت به محراب های این دوره از جهت ارزش های بصری و زیباشناختی، شیوه طراحی و اسلوب، متمایز و منحصر به فرد بوده و به لحاظ شیوه گچ بری با ظرافت خاص و همچنین برجستگی کمتری اجرا شده است.

ریخت شناسی، ایلخانی، محراب اولجایتو، نسبت های هندسی، نقش مایه ها