ناصر مجنون حسینی - استاد گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده علوم و مهندسی کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران (کرج)
رضا حمزه یی - کارشناس ارشد زراعت، مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان بهار، همدان

به منظور بررسی تاریخ کاشت مناسب نخود دیم در منطقه همدان، آزمایشی در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاوررزی و منابع طبیعی استان، شهرستان بهار در سال زراعی 85-1384 اجرا شد. تحقیق در قالب آزمایش فاکتوریل با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار صورت گرفت. فاکتور اول شامل دو تاریخ کشت زمستانه و بهاره و فاکتور دوم،ارقام نخود شامل شاهد محلی، ارقام اصلاح شدهی آرمان و هاشم و لاین ILC482 بودند. صفات مورد بررسی عبارت بودند از درصد سبز مزرعه، ارتفاع بوته، ارتفاع اولین غلاف از سطح خاک، متوسط تعداد ساقه اصلی، تعداد غلاف در بوته،تعداد دانه در غلاف، وزن 100دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت بین تاریخهای مختلف کشت و ارقام نخود از لحاظ اغلب صفات مورد بررسی، معنیدار بود. برهمکنش تاریخ کشتو ارقام در تمامی صفات بهجز ارتفاع بوته، ارتفاع اولین غلاف از سطح زمین، تعداد ساقه اصلی، تعداد دانه در غلاف و وزن 100دانه، معنیدار بود. مقایسهی میانگین عملکرد دانه و بیولوژیک ارقام نخود نشان داد که لاین ILC482 ،با متوسط عملکرد 1045 کیلوگرم دانه و 2385 کیلوگرم ماده خشک در هکتار در هر دو تاریخ کاشت نسبت به سایر ارقام، برتری74/0 = r ،(مثبت و معنیدار بود. ** 57/0= r (و شاخص برداشت ( ** داشت. همبستگی عملکرد دانه با عملکرد بیولوژیک ( 67/0= r (بیانگر آن است که عملکرد پایین نخود دیم زمستانه در ** ارتباط بین درصد سبز مزرعه با عملکرد بیولوژیک (این منطقه به علت تعداد کم بوتههای استقراریافته (درصد سبز پایین) بوده است. به طور کلی، کشت زمستانه نخود دیم در شهرستان بهار، هم به لحاظ عملکرد دانه و بیولوژیک و هم به دلیل وجود ارقام متحمل به سرما (لاین ILC482 ( نسبت به کشت بهاره نخود دیم، برتری داشته است.

تاریخ کاشت، درصد سبز مزرعه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، نخود دیم