علی گنجعلی - عضو هیات علمی گروه زیست شناسی دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد
حسن پرسا - کارشناس ارشد گروه پژوهشی بقولات پژوهشکده علوم گیاهی، دانشگاه فردوسی مشهد
عبدالرضا باقری - عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی و عضو پیوسته پژوهشکده علوم گیاهی، دانشگاه فردوسی مشهد

زودرسی یا فرار از خشکی به عنوان راهبرد اولیه گیاه، در سازگاری به مناطق دارای تنش خشکی انتهایی فصل،مطرح است. گیاهان از طریق ایجاد تغییرات مورفولوژیک و فیزیولوژیک، به تنش خشکی پاسخ میدهند. بر این اساس، دو آزمایش جداگانه با هدف بررسی واکنش عملکرد و صفات مورفوفیزیولوژیک ژنوتیپهای زودرس نخود نسبت به تنشخشکی، انجام شد. روز تا گلدهی و عملکرد 30 ژنوتیپ زودرس بههمراه ژنوتیپهای مقاوم به خشکی، در دو شرایط تنش خشکی (دیم) و بدون تنش (فاریاب)، در قالب طرح کرتهای خردشده با سه تکرار، طی سال زراعی 87-1386 درمزرعهی تحقیقاتی دانشکدهی کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد مورد بررسی قرار گرفتند. در آزمایش دوم، صفات مورفوفیزیولوژیک موثر در بهبود تحمل به خشکی پنج ژنوتیپ زودرس نامزد برای تحمل به خشکی بههمراه رقم تجاری جم، در دو شرایط تنش خشکی (25 درصد ظرفیت زراعی) و شاهد (ظرفیت زراعی) مورد مطالعه قرار گرفتند. آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در اتاقک رشد انجام شد. نتایج نشان داد که صفت روز تا گلدهی عمدتا ژنتیکی بوده و تاثیر عوامل محیطی، بهویژه شرایط رطوبتی خاک بر این صفت، ناچیز است. دامنهیوسیع کاهش عملکرد ناشی از تنش خشکی (23 تا 86 درصد) نشاندهندهی تنوع بالای موجود میان ژنوتیپها در پاسخ به تنش خشکی بود. در محیط تنش، همبستگی منفی و معنیدار میان روز تا گلدهی و عملکرد دانه، موید اتخاذ راهبردفرار از خشکی در ژنوتیپهای زود گلده است. ژنوتیپهای MCC80 ،MCC392 ،MCC78 ،MCC552 و MCC537 از عملکرد بالایی در هر دو محیط تنش و بدون تنش برخوردار بودند. از آنجا که شاخص تحمل به خشکی نیز در این ژنوتیپها از میانگین ژنوتیپهای مورد بررسی بالاتر بود، لذا این ژنوتیپها به عنوان ژنوتیپهای متحمل به خشکیپیشنهاد میشوند. با توجه به ماهیت زودرسی و اتخاذ راهبرد فرار از خشکی انتهای فصل در ژنوتیپهای منتخب در این آزمایش، بهنظر میرسد مکانیسمهای تحمل به پسابیدگی در این ژنوتیپها احتمالا ایجاد نگردیده و یا بهطور کامل تکامل نیافته است. بنابراین میان ژنوتیپهای زودرس منتخب و ژنوتیپ شاهد، تفاوتهای معنیداری از حیث اغلب صفات موثر در بهبود تحمل به خشکی، قابل مشاهده نبود.

تنش خشکی، زودرسی، شاخص پایداری غشاء، نخود