زهرا علی زاده جدا - دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری

ابن خرداذبه، نخستین جغرافی دان مکتب جغرافیایی اسلامی و چهره ی شاخص این مکتب بود. وی خالق مسالک و ممالک، مربوط به نیمه ی اول قرن سوم هجری است. اثر وی در زمره ی نخستین و گرانترین متون جغرافیایی مشهور به مسالک و ممالک است که یک رشته ی تالیفات مهم را در دوره های بعد به وجودآورد. ابن خرداذبه را بحق می توان پدر جغرافیای اسلامی دانست، چون راه و روش جغرافیانویسی به زبان عربی را پی ریزی کرد. ولی همانطوری که کرامرز )آلمانی( گفته او مبتکر این شیوه المسالک و الممالک نبوده و احتمالا طرح و نمونه ای کهن تر در این موضوع در اختیار داشته، به احتمال زیاد ترجمه ای از متونپهلوی درباره ایران قدیم در دسترس وی بوده است. او کتاب جغرافیای بطلمیوس ر ا از یک زبان بیگانه احتمالا یونانی یا سریانی یا پهلوی ، به عربی ترجمه کرده است و همین مساله باعث آشنایی او با جغرافیاییونانی شده و از وصف او درباره حدود ربع مسکون جهان و تقسیم خشکی های جهان به خوبی استنباط می شود. ابن خرداذبه، تاثیر به سزایی بر جغرافی دانان پس از خود داشت. می توان گفت یعقوبی، ابنفقیه، ابن رسته، جیهانی، ابن حوقل، مقدسی و مسعودی هر یک به نوعی از او، به ویژه روش ویدر جغرافیایتوصیفی، بهره گرفته اند. در این مقاله به بررسی کتاب او می پردازیم و زوایای تاریخ نگاری این کتاب را مورد کنکاش و تحلیل قرار می دهیم

ابن خردادبه، مسالک و ممالک، جغرافیا، تاریخ نگاری، متون تاریخی