نرگس امین زاده - کارشناسی ارشد ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

بی تردید سفرنامه ها را می توان از منابع مهم جغرافیایی، تاریخی و نیز ادبی یک جامعه به شمار آورد که ازمنظر محتوایی، سبکهای متنوعی از تخیل و تمثیل گرفته تا گزارشهای واقعی و حقیقی را دربرمی گیرند. به طور کلی سفرنامه ها از اهمیت بالایی برخوردارند؛ به ویژه سفرنامه های حقیقی که محور پژوهش حاضراست. زیرا علاوه بر آنکه بازتاب دهنده ی اوضاع تاریخی در یک برهه ی زمانی است. از منظر نوشتاری و سبک ادبی و نیز اصطلاحات و واژگان به کار برده شده نیز بسیار دارای اهمیت است. یکی از انواع سفرنامه های حقیقی که نمونه های متعددی از آن توسط سفرنامه نویسان ایرانی به نگارش درآمده است؛سفرنامه های مربوط به حج است که دربردارنده ی اطلاعات تاریخی و جغرافیایی اماکن متبرکه، شهرها و منازل اطراف، دشواری ها ی راه و چگونگی برگزاری مراسم مربوط به حج می باشند. پژوهش حاضر علاوهبر معرفی و شناساندن مهم ترین سفرنامه ها ی منثور حج در زمان قاجار، با محوریت قرار دادن سه سفرنامه مهم این برهه ی تاریخی یعنی سفرنامه ی مکه معظمه ازمیرزا عبدالحسین خان میرپنج افشار، سفرنامه ی میرزا داوود حسینی و سفرنامه ی میرزا یعقوب تبریزی به بررسی ویژگی ها و مختصات دستوری و زبانیسفرنامه ها ی منتخب پرداخته است. از جمله مباحث مورد بررسی در این پژوهش می توان به کاربردهایمتنوع افعال، قیدها، ساختارجمله، ترکیب ها و تعابیر به کار برده شده، واژگان و تاثیرگیری از نحو، دستور و زبان عربی در این سفرنامه ها اشاره داشت؛ که خود بیانگر تفاوتهای ساختار زبانی و دستوری این سفرنامه ها با انواع سفرنامه های پیش و پس از خود است.

سفرنامه منثور، سفرنامه نویسی، حج، قاجار، زبان و دستور