زهرا نوری - دانشجوی دورهی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه. ایران
مهدی قاصد - مدرس جامعهشناسی دانشگاه غیردولتی آفاق ارومیه. ایران

جابلقا و جابلسا از شهرهای افسانهای هستند که با هویتی افسانهای تاریخی از قرن دوم هجری در روایات دینی مکرر از آنها به عنوان دو شهر تمثیلی در شرق و غرب عالم سخن گفته شده است، همزمان با روایات نام دو شهر درادبیات فارسی وارد شد و شاعران تا به امروز به صورت انواع تلمیح، مجاز، کنایه، نماد از آن استفاده کردهاند، اگر به لحاظ جامعهشناختی این مساله را بررسی کنیم، ورود این شهرها به ادبیات همزمان با تاثیرپذیری جامعه از روایات دینی است چنانچه در قرون اولیه با همان مفهوم افسانهای که در روایات آمده است به عنوان دو شهر در حد نهایی شرق و غرب عالم در اشعار شاعران غنایی در مضامین مختلف آمد، در ادامه با گسترش عرفان در جامعه، وارد ادبیات عرفانی شد و مفهومی عرفانی گرفت، در قرن ششم شهابالدین سهروردی در کتاب حکمهالاشراق آنها را دو شهر از شهرهای عالم مثال نامیدکه جایگاه سالکین است، با این نگرش، در ادبیات عرفانی مفهوم این دو شهر با دگردیسی نمادین به عنوان رمزی از دو شهر عالم مثال، عالم الهی، جابلقا عالم ارواح و جابلسا عالم اجساد و غیره در شعر شاعران وارد شد، در ادبیات معاصر شاعران با دیدگاه اجتماعی به دو شهر نگریستند و به عنوان نمادهای اجتماعی از شهرآرمانی و شهر استبدادی استفاده شد، همچنین واژگان خاور و باختر به جای آنها در ادبیات استفاده شده است که گویی شاعران آن را جایگزینی برای جابلقا و جابلسا آوردهاند.

ادبیات، جابلقا، جابلسا، جامعهشناسی، عرفان