امین مرادی - پژوهشگر دکتری باستان شناسی، دانشگاه مازندران
سیدرسول موسوی حاجی - دکتری باستان شناسی. دانشیار گروه آموزشی باستان شناسی دانشگاه مازندران
بهروز عمرانی - دکتری باستان شناسی. عضو هیات علمی پژوهشکده سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

صرفنظر از ویرانی و تخریب بخشی از شهرهای ایران در ابتدای هجوم مغول، سیمای شهرسازی سایر بخش های ایران،خصوصا آذربایجان، نه تنها شاهد ویرانی و تجزیه بافت شهری نیست، بلکه از همان ابتدا ایلخانان را متوجه به شهر وآبادگری معرفی می کند. بی شک دین ثابت کرده است که یکی از موثرترین و تواناترین نیروهای وحد تبخش در حیاتحکومت هاست. اشراف کامل مغول بر این موضوع، ضمن ایجاد شهرک هایی با مرکزیت ارسن مذهبی در خارج از محدودهشهری، ضمن جلوگیری از گسترش بی رویه هسته مرکزی کهن شهر، مانع از فجایع انسانی ناشی از آن شده است. طیاین دوره، در پی ظهور شخصیت غازان و ذهنیت متفاوت وی در رابطه با اسلام و تغییر سنت پنهان سازی موقعیت مکانیمقبره ایلخان، شهرسازی ایلخانی، آغازگر سبک نوینی از مجموعه سازی با مرکزیت عناصر مذهبی و مشخصه بارز هم اندیشینسبت به فضاهای کالبدی شهر و مقتضیات اجتماعی را در خود بروز می دهد که تا آن زمان بی سابقه بوده است. طراحیو ساخت مجموعه معماری غازانیه با نام ملی ابواب البر را باید از نخستین نتایج به دست آمده در زمینه مزبور دانستکه نگارندگان فرایند طرح ریزی و اجرای آن را از نخستین چال شهای شهرسازی ایرانی در زمینه اسکان به جهت تنظیمجمعیت شهری می دانند. از آنجایی که بازشناسی فرم معماری آرامگاه غازان کهن ترین نمونه تدفینی مغول در ابعاد بسیاربزرگ - با توجه به تغییر نگرش نسبت به سنت تدفین ایلخانی- همواره در هاله ای از ابهام قرار داشته ، تحقیق پیش روبر آن است که به روش تحلیل محتوایی متون به تبیین ویژگی های شهری مجتمع غازانیه و بازآفرینی فرم آرامگاه غازانبپردازد؛ زیرا مطالعه ساختار فضایی شام غازان ، نخستین نمونه موجود در تاریخ شهرسازی ایرانی از نوع مذکور، بسیارحایز اهمیت است. در این زمینه، با فرض بر تداوم الگوی مشابه معماری در سنت مقبره سازی شمال غرب ایران پیرامون بازهزمانی مذکور، پرسش اصلی تحقیق پیش رو، ابعاد و تناسبات معماری مقبره غازان در مجتمع تدفینی وی خواهد بود. پیرونتایج به دست آمده، برخلاف ذهنیت موجود، طرح مقبره غازان نه یک منشور دوازده وجهی، بلکه، همانند اکثر مقبره هایتدفینی ایلخانی موجود در آذربایجان، استوانه حجیم گنبد داری است که تناسبات معماری آن با نمونه هایشاخص مشابه، از جمله مقبره سلطان محمد خدابنده در سلطانیه- هم به لحاظ تناسبات و هم به لحاظ ساختار فضایی- قابل انطباق است.

ابواب البر، غازانیه، اسناد تاریخی، عصر ایلخانی، منطقه آذربایجان