حمید رضا شریعتمداری - استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب
سیدمهدی طباطبایی - دانشجوی دکتری و پژوهشگر پژوهشکده ادیان و مذاهب

نویسندگان مسلمان، در تحلیل پیشرفت های علمی، به شکل گسترده ای از کتب شرح حال نگاری بهره می برند. اطلاعات زندگی افراد و شرایط جغرافیایی آنان که در بررسی گرایش های فکری خاص آن ها لحاظ می گردد، معمولا، از این کتاب ها استخراج می شود. می توان از این کتب ، برای تحلیل های کمی، جهت ارایه تصویری از شکل کلی یک جامعه، به طور عام و طبقات علمی آن، به طور خاص، استفاده کرد. چهار قرن پیش، در قرن یازدهم، محمد امین استرآبادی، یکی از پیشرفت های علمی را در قالبی نوین و البته افراطی، طرح نمود. این اندیشه، تاثیرات شگرفی بر عالمان عصر خود و پس از آن، بر جای نهاد و بیش از یک صد سال، تفکر غالب جهان تشیع به شمار می رفت. از استرآبادی، گاهی با عنوان موسس و زمانی با وصف احیاگر مکتب اخباریان، یاد می شود. اینکه کدام یک از این القاب، برای او مناسب می نماید، به این بستگی دارد که تاریخ مکتب اخباریان، به دوره های اولیه تشیع دوازده امامی پس از زمان غیبت، بازگردانده شود و یا اینکه اخباری گری، پدیده ای نوظهور تلقی گردد. این، مهم نیست که کدام از این القاب(موسس یا احیاگر) درباره استرآبادی درست می باشد، نکته مهم این است که تفکر اخباری گری در دوره صفوی، شیوه فقاهت و اجتهاد را به چالش کشاند. مقاله حاضر پس از ارایه تصویری کلی از درون مایه های مکتب فکری استرآبادی و تحولاتی که او در عرصه منابع و مبانی اجتهاد موجب شد، در پی بررسی این نکته است که با وجود اثرگذاری این مکتب در عصر صفوی و فراگیر بودن نزاع اخباریان و اصولیان در طی یک قرن(قرن یازدهم)، چرا در آثار شرح حال نگاری، تا 150 سال پس از وفات محمد امین استرآبادی، این موضوع، کمتر بر کرسی سخن قرار گرفته است.

اخباری گری، استرآبادی، نزاع اصولیان و اخباریان، شرح حال انگاری