فرزانه علوی زاده - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

تامل در تلقی خاص ملتی نسبت به ملت دیگر و تصویرهایی که هر ملت از دیگری در آثار خود ارایه می دهد، یکی از حوزه های مهم و پرثمر ادبیات تطبیقی است. موضوع این مقاله بررسی سفرنامه ژان شاردن جهانگرد فرانسوی و چشم اندازی است که وی از ایران عهد صفوی به تصویر می کشد. این مقاله در پنج سطح به خوانش روایت شاردن از فرهنگ و هویت ایرانی پرداخته است: در سطح نخست، خوانش متن با توجه به تضاد و تقابل شناخت شناسانه میان دو هویت من و دیگری و میان دو موقعیت شرق و غرب صورت گرفته است. سطح دوم شامل بررسی مسیله یکسان انگاری خود با هویت دیگری ، سازش پذیری یک جهانگرد و الزاماتی است که وی در میان ملت دیگر ناگزیر باید به آن ها تن دهد. در این سطح همچنین قیاس به مثابه یکی از راه های درک هویت خود مورد تحلیل قرار گرفته است. کانون توجه سطح سوم، ساختارهای زبانی و توصیفات متن است. نحوه خوانش روایت شاردن در سطح چهارم، تاکید بر مفهوم انگاره آفرینی و خلق کلیشه ها در ذهنیت سفرنامه نویس است. مبنای تامل این سطح مسیله تعدیل، تایید و یا تشدید پیش فرض های ذهنی جهانگرد در جریان مواجه شدن با واقعیت ها و البته با در نظر گرفتن چارچوب گفتمانی و نظام های کلان برون متنی است. توصیف برش های خاصی از واقعیت های پیرامون در روایت شاردن، غلبه انگاره هایی مشخص بر سایر انگاره ها و بازسازی هویت دیگری به سطح پنجم محول شده است. در نهایت نشان داده شده که آنچه در روایت شاردن از ایران و ایرانی منعکس شده، تلفیقی از واقعیت های بیرونی، نحوه بینش جهانگرد و پیش فرض های ذهنی او و در سطح کلان تاثیرات تاریخی، فرهنگی، سیاسی و ایدیولوژیکی یا تمایلات سلطه جویانه اروپاییان در یک مقطع تاریخی مشخص است.

سفرنامه، ژان شاردن، تقابل بین من و دیگری ، انگاره آفرینی، ایران