معصومه بیات - کارشناس ارشد حقوق بین الملل
ثریا چیت سازاحمدی - دکترای حقوق بین الملل

شرایط ویژه تنگه هرمزاز جمله عرض محدود، موقعیت استراتژیک و وقوع آن در دریای سرزمینی ایران و نیز شرایط طبیعی تنگه، جهت جریان آب که امکان ورود کشتیها را به تنگه تنها از سمت سواحل ایران مقدور می سازد،شرایط اخذ عوارض مواصلاتی از کشتیهای عبوری از تنگه را فراهم آورده.هدف از این تحقیق آنست که با توجه به مشکل تک محصولی بودن اقتصاد ایران و تکیه بیش از 50 درصدی آن بردرآمد حاصل از فروش نفت،اخذ عوارض مواصلاتی موردنظر می تواند یکی از آیتمهای درآمدی مستمر و قابل توجه برای دولت ایران محسوب گردیده و منافع مالی مستمر و قابل ملاحظه ای را به ارمغان آورد. گردآوری اطلاعات تحقیق: عمدتا به روش کتابخانه ای،با استفاده از نوعی روش توصیفی- تحلیلی ومطالعه موردی .نتایج کلی حاصل از تحقیق: با مروری بر شرایط تاریخی تنگه بویژه در اوایل قرن بیستم درمی یابیم که خلیج فارس وتنگه هرمز از اهمیت ارتباطی واقتصادی و نظامی واستراتژیک بالایی برخوردار بوده، پس از پایان جنگ جهانی دوم،در توافق بین انگلیس وآمریکا برای جابجایی حاکمیت برخلیج فارس وتنگه هرمز به ایران نیز نقش ژاندارمی منطقه به عنوان دولت قدرتمند منطقه ای و هم پیمان آمریکا وغرب درطرح دفاعی سنتو، محول شد لذا دولت وقت ایران از پتانسیل ناشی از موقعیت فوق در تنگه هرمز در راستای بهره برداری اقتصادی بعنوان معبر مبادلاتی تجارت بین المللی بهره برده، در نتیجه دولت ایران در مجامع بین المللی ادعایی را مبنی بر اخذ هرگونه عوارض مطرح نداشت.پس از انقلاب اسلامی نیز همواره دغدغه های مهمی چون جنگ 8 ساله با عراق، درگیریهای داخلی، تحریمات بین المللی و مشکلات فراوان اقتصادی و ... دولت ایران را از تمرکز بر مسایل بین المللی و نیز طرح ادعای اخذ عوارض مواصلاتی از تنگه هرمز بازداشته لذا با عنایت به موارد فوق می توان چنین نتیجه گرفت که عدم ادعای ایران به منزله رضایت از شرایط موجود و عدول از حق تلقی نشده و نیز روال موجود شرایط خاص شکل گیری عرف بین المللی از منظر حقوق بین الملل در تنگه را دارا نمی باشد ودولت ایران همچنان حق طرح ادعای اخذ عوارض در مجامع بین المللی را دارد.

تنگه بین المللی، حقوق بین الملل، عوارض مواصلاتی، حقوق دریاها، عبور ترانزیت، عبور بی ضرر