فایزه پنق - کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی
فرامرز طالبی - کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی

قبل از اسلام در میان اعراب جاهلی و سایر ملت ها ، عرف قبیله ای حاکم بوده است، به این صورت که هر قبیله دارای یک شخصیت حقوقی جداگانه بود و طبق مقررات خود یعنی همان عرف قبیله ای در چنین مواردی دیه بر عهده ی عاقله بود. با ظهور دین مقدس اسلام چون این عرف قبیله ای امری نیکو و بر مبنای تعاون و همکاری بنا شده بود که یکی از اصول مورد توجه اسلام است ، بر آن مهر تایید زده شد و به نوعی آن را امضاء نمود . ( احکام امضایی)، پس از ورود اسلام به ایران نیز طبیعتا قواعد و مقررات اسلامی و دینی مورد توجه و استناد قانونگذار ایرانی قرار گرفت و با توجه به منابع معتبر فقهی و روایات مواد 463 تا 470 قانون مجازات اسلامی در بحث قتل خطایی به مسیله ی ضمان عاقله اختصاص یافت.از نظر همه مذاهب اسلامى دیه قتل و جنایت خطایى به ترتیب ارث بر عهده چند طایفه است. یکی از این موارد موجود در قانون مجازات اسلامی قاعده ی ضمان عاقله است.که بر اساس آن مسیولیت دیه ی پرداخت قتل وجرح خطایی وآنچه به منزله ی خطا دانسته شده ،به عهده ی عاقله ی جانی(جارح) است نه خود جانی،مقابل آن،اصل شخصی بودن جرایم است که دارای صبغه ی فقهی نیز می باشد که با تاکید در قرآن کریم معادل قاعده ی وزر است.چون قاعده ی ضمان عاقله با این اصل مستند در تعارض می باشد لذا همواره مورد بحث و توجه فقها و حقوقدانان بوده است.نهاد عاقله برخاسته از عرف است و اسلام فقط آن را امضاء کرده است،پس حکم آن عرفی است که حاکم نیز با گرفتن این مطلب از عرف،دست به وضع قوانین ناظر به آن می زند.

قتل و جرح خطایی، دیه، عاقله، مسیولیت، مجازات، قانون، فقه امامیه، نابالغ، کودک، دیوانه