محمدرضا طالبان - عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی انقلاب، پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی

در تبیین سطوح مختلف دینداری، تیوری محرومیت متداول ترین و مسلط ترین نظریه در میان دانشمندان علوم اجتماعی، بویژه جامعه شناسان، از آغاز تاکنون بوده است. با وجود این، در تحقیقات تجربی مربوط به این تیوری همواره واحد تحلیل اصلی، فرد در نظر گرفته شده و بالتبع، سطح تحلیل نیز خرد بوده است. در این پژوهش تلاش نمودیم تا دلالت های تیوری محرومیت را در سطح کلان ردیابی نموده و آن را با روش کلان پایه تطبیقی مورد وارسی تجربی قرار دهیم. در حقیقت، مقاله پژوهشی حاضر تلاشی است برای وارسی تجربی ادعاهای عام تیوری محرومیت در سطح کلان. در این راستا، ابتدا، مدعاهای نظری تیوری محرومیت بصورت فرضیاتی مبنی بر ارتباط محرومیت با حضور دین در واحدهای کلان اجتماعی در ایران(یعنی، شهرستان ها) فرموله گردید. سپس، جهت وارسی اعتبار تجربی این تیوری، فرضیه های مذکور با داده های ثانویه مربوط به کلیه شهرستان های کشور در سال 1385 (سال سرشماری) مقابله شد تا میزان انطباق و تناظر پیش بینی های نظری رویکرد محرومیت با شواهد تجربی مورد ارزیابی قرار گیرد. در مجموع، یافته های این تحقیق توانست حمایت نسبتا قابل اعتمادی برای تیوری محرومیت در تبیین سطوح تدین اسلامی ایرانیان در سطح سیستمی(کلان) فراهم آورد. در مقایسه اجمالی نیز یافته های تحقیق نشان داد که تیوری محرومیت در تبیین دینداری برای تحلیل کلان جامعه شناختی در سطح سیستمی مناسب تر از سطح فردی است.

تیوری محرومیت، دینداری سیستمی، محرومیت سیستمی، پایگاه اجتماعی تجمیعی، توسعه یافتگی، فقر معیشتی