محمدامیر جلالی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

آثار مولوی از منظر تصرفات هنری او در ساحات معنی (Content) و شکل (Form) دارای تفاوت های جدیای با آثار دیگر شعرای فارسیزبان است؛ تا بدانجا که تصرفات و عادت گریزی های فکری و شکلی را می توان از خصایص سبک فردی وی دانست. یکی از حیطه های شکلی آثار او وزن شعر است که دقت در این زمینه شگردهای هنری و تفاوتهای سبکی آثار او را (در لایه بلاغی ) به گونه ای دیگر باز می نمایاند. مولانا با آنکه در عصری می زید که با ظهور شعرایی همچون سعدی دست کم درقالب غزل از دوره های اوج سبک عراقی محسوب می شود، آثار او از نظر زبانی به سبک خراسانی (از منظر لایه واژگانی و نحوی ) بسیار نزدیکتر است تا سبک عراقی. یکی از جنبه های قرابت آثار مولانا به سبک خراسانی، نحوه کاربردهای وزنی و عروضی اوست.برای نمونه جایگاه به کارگیری و بسامد قاعده تسکین در غزل های مولانا، به شیوه قصاید سبک خراسانی نزدیکتر است تا غزل های سبک عراقی که کاربرد تسکین در آنها به حداقل می رسد. اوزان اشعار فارسی مولانا را 48 وزن برشمرده اند، اما نگارنده در این مقالهپس از به دست دادن فهرستی از اوزان مولوی (که با احصای اوزان عربی، شامل 53 وزناست)، برخی از شگردها و نوآوری ها و نیز برخی جنبه های سبکی غزلیات او را از منظروزنی به کوتاهی نشان خواهد داد. نقد برخی از خطاهای گردآورندگان اشعار مولانا درنسخه قونیه و نیز برخی لغزشهای مصحح آن، از دیگر مطالب این مقاله خواهد بود.

مولوی، غزلیات شمس، نسخه قونیه، ابداعات وزنی، تصرفات هنری