بررسی روایات تجربه عرفانی از منظر درونمایه شناسی تطبیقی

بخشی از گنجینه ارزشمند ادبیات عرفانی روایاتی است که از واقعه ها و تجربیاتشهودی عرفا برجا مانده است و با وجود پژوهشهایی که تاکنون در این حوزه انجامگرفته است هنوز ظرفیت هایی قابل توجه برای تحقیق دارد. هرچند عرفا، بیان و انتقال اینگونه تجربیات را از طریق زبان به دیگران دشوار میدانستند اما نمونه های فراوانی از اینروایات به صورت دست اول و از زبان خود صاحبان تجربه، همچون روزبهان بقلی درکشف الاسرار و نجم کبری در نسیم جمال و دیباچه جلال یا به صورت غیر مستقیم اززبان راویانی همچون عطار در تذکرهالاولیا یا هجویری در کشف المحجوب نقل شده اند.این روایات، علاوه بر محتوای غنی از نظر عناصر روایی (راوی، طرح، شخصیت، درونمایه،زمان و مکان) نیز قابل توجه و بررسی است. در این پژوهش، پس از تعریف مفهوم مکاشفه بر طبق آراء عرفا در متون عرفانی، و توصیف درونمایه به مثابه یکی از عناصر روایی، سه رویکرد درونمایه شناسی تبیینی، تطبیقی و پیکرهای به اختصار تبیینشده و سپس درونمایه بیش از سیصد روایت مکاشفه، از بیست نثر عرفانی قرن 4 تا 7هجری، با رویکرد درونمایه شناسی تطبیقی بررسی و تحلیل شده است. در نتیجه،مشخص شد هجده درونمایه بین 5 تا 70 بار در این روایات تکرار شده اند. در این میان،بی تعلقی و پرهیز درونمایه های مقام عارف ، مناجات و گفت و گو با حق ، توبه ، و بی تعلقی و پرهیز از طلب غیر حق ، به ترتیب پربسامدترین درونمایه ها هستند؛ به طوری که مجموعا در 165 مورد از 313 روایت، این مضامین چهارگانه تکرار شدهاند. بسامد این درونمایه هانشان دهنده اهمیت این مضامین در نزد عرفاست.

Keywords:

نثر عرفانی , روایات تجربیات عرفانی , درونمایه , درونمایه شناسی تطبیقی