افروز خدابنده لو - کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی (فارغ التحصیل از دانشگاه بین ا لمللی امام خمینی قزوین)

مفهوم دنیا مفهومی است که تمامی فرهنگ و جوامع بدان پرداخته اند و بادیدی منفی آن را توصیف کرده اند، حتی خداوند در قرآن کریم از دنیا با تعابیری چون دارلغرور و متاع قلیل یادمی کند شاعران و عارفان که حکیمان زمانه خویش به شمار می روند نیز مضمون دنیا را در آثاران گنجانده اند شاعرانی چون رودکی و ناصر خسرو و فردوسی و خیام و باباطاهر و سعدی. مولانا و حافظ که یکی از عارف است کامل و دیگری شاعری است تمام عیار نسبت بدین مفهوم دقت نظر داشته اند و با دیدی منفی ان را مورد بررسی قرار داده اند و این نگرش از اصل و اساس دنیا سرچشمه ی گیرد که پوچ و ناپایدار و گذرا و بی وفا و فریبکار است و این نگاه در میان تمامی عابدان و زاهدان و عارفان یکسان می باشد. دنیای که حافظ و مولاناترسیم می کنند. از آن جهت منفور رو مطروداست که انسان را از یاد خدا غافل می سازد و به امور ناپایدار و مجازی معطوف می سازد دنیا در نظرانان دمی بیش نیست و شایسته نیست آدمی خود را گرفتار دمی سازد، دو شاعر نامی معتقدند که دنیا مسببات غفلت و غیبت انسان را از درگاه معشوق فراهم می کند اگر دنیا به عنوان ابزاری در رسیدن به معشوق و فنا فی الله و بقا بالله قرار گیرد ممدوح است واگر خود به عنوان هدف و مقصود مطرح شود مذموم است. مولانا و حافظ در نگوهش دنیا عقاید مشترکی دارند و صفات و ویژگی ها و تشبیهات مشترکی را به کار می برند. صفات دنیا در باور آنها عبارتند ازک فریبکار و نیرنگ باز، هیچ و پوچ، فانی و ناپایدار، بدعهد و سست عهد، بی وفا و کج رفتار، سفله طبع و سفله پرور، واژگونه و وارونه کار، اندوه زا و اندوه بار. و آن را به زن جادوگر، عجوزه، زندان، دام، خرابه، رباط، بازیچه، راهزن، خواب، بیابان و شب تشبیه می کنند. در این پژوهش سعی شده است تا ضمن تعریف دنیا و بیان بعضی صفات آن از زبان بزرگان، بررسی دیدگاه های مولانا و حافظ ترسیم شود و سپس به تبیین ویژگی ها و تشبیهات مشترک دنیا از زبان این دو شاعر بلند آوازه پرداخته و گردد، بیان وجوه افتراق آن خود رساله جداگانه ای می طلبد و در این جستار مجال پرداختن بدان ممکن نیست.

مولانا، حافظ، دنیا