یاسر دالوند - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

در متون کهن فارسی، به تبعیت از زبان پهلوی، قواعد آوایی متعددی، نظیر: یاء معروف ومجهول، واو معروف و مجهول، ذال معجم و ... به کار می رفته است. قاعده ذال معجم بنا بهنظر محققان تا زمان صفویه در زبان محاورهای مردم (و به تبعیت آن در زبان معیار ادبی)رواج داشته، و از این تاریخ به بعد منسوخ شده است. در این جستار نشان خواهیم داد کهاین قاعده آوایی، از بسی پیشتر از دوره صفویه (قرن پنج و شش) از زبان محاورهای مردمحذف شده است لیکن شعرا به تبعیت از زبان معیار ادبی (که دنباله زبان شاعران پیشینبود) این قاعده را رعایت میکرده اند لذا بر پایه این قاعده میتوان در تصحیح، یا شرحمتون ادبی بازنگری کرد. در جستار حاضر همچنین بین زبان محاورهای و زبان معیار ادبیتفاوت قایل شده ایم و نشان دادهایم که مولوی برخلاف دیگر شاعران، در سرودن اشعارشاز زبان محاورهای مردم تبعیت کرده است، و نه زبان معیار ادبی رایج در آن عصر، و لاجرمدر آثارش قاعده ذال معجم را رعایت نکرده است.

قاعده آوایی کهن، ذال معجم، زبان محاوره، زبان معیار ادبی، مولوی