نگاهی زبان شناختی به معانی واژه عین درمثنوی معنوی از منظر پلی سمی یا تکثر معنایی

تکثر معنایی یا به عبارت دیگر Polysemy و چند معنایی، از مهم ترین موضوعات معنی شناختی مطالعات زبان شناسی است. رویکردهای زبان شناختی در خصوص معنیو مفهوم واژه ها، ما را با شرایطی روبرو می کنند که معلوم می شود تعدادی از لغات،تحت تاثیر عناصر همنشین خود، معنی و مفاهیم متعددی به خود می گیرند. ایننگرش که یکی از مهم ترین محور های پژوهش های ادبی قرار گرفته، کمک شایانی بهکشف و بیان دقیق معنای واژگان در ساختار کلام ادبی منجر می شود. واژه عین یکیاز این کلماتی است که دارای معانی متعدد در زبان عربی و به تبع آن در زبان فارسیبوده و می توان مواردی از این تکثر معنایی را، حداقل در قرآن کریم در این موردمشاهده نمود. مولانا از جمله شاعرانی است که در آثار ایشان کاربرد متنوع واژه (عین) بهچشم می خورد و مطالعه حاضر نیز در صدد آن بوده تا وجوه کاربردی این واژه را فقطدر شش دفتر مثنوی معنوی بررسی و نشان دهدکه معانی دقیق عین با توجه به محورهم نشینی و جانشینی کلمات، در ابیات مثنوی چگونه بوده است. برای همین منظور، ابتدا ابیات مرتبط، از نظر بسامدی با نرم افزار های گوناگون، استخراج و سپس به روشتحلیل محتوا، مورد بررسی و واکاوی قرارگرفتند. نتایج به دست آمده نشان داد که اینواژه در 107 بیت از شش دفتر مثنوی به شکل مفرد و یا ترکیبی و در مقاصد و معانیمختلفی از جمله چشم، چشمه، نام حرف، درون و ذات و ... به کار رفته است. تحلیل ابیات موید این نکته است که این کاربرد ها به شکل طبیعی بوده و تعمدی در کاربرد آن ها برای هنر نمایی های لفظی و صوری در ابیات وجود ندارد.

Keywords:

عین , تکثر و تعدد معانی , مثنوی , مولوی