بابک خردمند - کارشناس ارشد زمین شناسی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران- دانشجوی دوره

دریاچه هامون، مشتمل بر مجموعه آبها و باتلاق ها یا دریاچه های فصلی ست که در شمال غربی، غرب و جنوب غربی شهرستان زابل واقع گردیده اند و تحت عناوین مختلفی مانند هامون صابری، هامون هیرمند و دریاچه سیستان و هامون یوزک ( در افغانستان ) نامیده شده اند. بخشی از این دریاچه ( هامون صابری شمالی ) در خاک افغانستان واقع شده که مساحتی در حدود نیمی از هامون مزبور را شامل می گردد و بقیه آن در خاک ایران قرار دارد.رودها و آبراهه های زیادی به این دریاچه ها و باتلاق های اطراف آن می پیوندند که از آن میان، رودخانه هیرمند بالاترین رقم دبی آبی را داراست و به هامون صابری(شاخه شمالی) می ریزد. افزون بر این، رودهای چندی مانند فراه رود، رودخانه شوراب، هاروت رود و... نیز به این دریاچه می رسند. دریاچه یا مجموعه دریاچه های هامون در نشستی کم عمق در نزدیکی مرز ایران و افغانستان تشکیل شده اند که از دیدگاه زمین شناسی ساختمانی، به نام بلوک هیلمند (هلمند) معروف است که حد شرقی آن در افغانستان و حد غربی این پهنه در ایران زمین، گسل اصلی هریرود است. پیرامون دریاچه را تپه ماهورهای کم ارتفاع پهنه هیلمند فرا گرفته که همگی آنها از نهشته های جوان زمان کواترنر هستند، ولی در فواصل دورتر، بویژه در بخش غربی گسل هریرود، کوه های بلندتری وجود دارند که بعضی از آنها در حوضه آبگیر این دریاچه قرار می گیرند. در این مقاله به نقش و عملکرد گسل هریرود و دیگر گسل های مهم موجود در ناحیه در توسعه و تکوین این فرونشست ( بلوک هیلمند) و نقش اساسی آنها در وضعیت حوضه آبگیر و زمین ریخت شناسی ( ژئومورفولوژی) منطقه پرداخته می گردد.

هامون، زمین شناسی، گسل، تکوین، حوضه