رستم فلاح

سرشت و سرنوشت مالکیت اراضی ایران پس از سقوط در برابر اعراب مسلمان و تحولاتی که در دست به دست شدن قدرت بین طوایف و ایل های ایرانی به خود دید؛ همه لوازم حقوقی آن را تحت تاثیر قرار داد. نظام ارباب رعیتی که از دل نظام اقطاع داری بیرون آمد، نوعی از مالکیت بر اراضی را در انداخت که مشروعیت آن، به تبع مشروعیت خود نظام ارباب رعیتی، چالش برانگیز شد و صحت وقف اراضی ناشی از مالکیت پادشاهان، حاکمان محلی، اربابان و خوانین مورد تردید قرار گرفت. با این همه، راهبرد احقاق حقوق مالکین خصوصی، اعلام ابطال رسمی و علنی همه لوازم حقوقی آن نظام و مالکیت و موقوفات برآمده از آن نبود؛ بلکه وضع قوانینی بود که ظرفیت احقاق حقوق محرومین و فقرا را داشته باشد. اما نابرابری های نانوشته بین مالکین و موقوف علیه، معمولا مانع تحقق آن آرمان و اثربخشی آن قوانین می شود. پس این نوشتار درپی نشان دادن زمینه های تاریخی، فقهی، اجتماعی و سیاسی شکل گیری وقف اراضی در ایران و نشان دادن راهکارهای برون رفت قانونی و فقهی از چالش های پیش آمده است.

وقف، مالکیت، اقطاع داری، ارباب رعیتی، فقه، زیاران