راضیه خوش ضمیر
محمد کاظم یوسف پور

صبر مفهومی قرآنی است که در ادبیات فارسی به ویژه نوع عرفانی و اخلاقی آن بازتاب گسترده ای داشته است، و نویسندگان و شاعران زیادی در مورد صبر و واژه های مترادف با آن قلم فرسایی نموده اند در این میان مولانا بهتر ازهرکس دیگری در آثار خویش مفهوم صبر را با معانی قرآنی و روان شناسانه آن زیست داده است. از دیدگاه مولانا انسان میتواند همچون نی، خالی از تعلقات گردد واین مهم ممکن نمی شودجزبا صبرو شکیبایی. این عمل یعنی خویشتنداری و تحمل شداید، از یک طرف بی نیازی از شکایت نسبت به کسی و از سویی دگر خرسندی و رضا به قضای حق تعالی است. دراین مقاله سعی شده است تا با روش توصیفی تحلیلی به بررسی صبر و تاثیرات روان شناسانه آن در مثنوی معنوی بپردازیم، تا علاوه برذکر تفاوت صبر با مفاهیمی مانند انظلام و کاهلی و نیز ارتباط صبر با انتظار، رضا، حلم وبردباری بیان گردد که صبر در نگاه مولانا یک فضیلت اخلاقی درجه دوم یا تکمیلی نیست، بلکه یک ضرورت است تا جایی که بن مایه و اساس مفاهیم دیگری همچون سکوت و خموشی نیازمند صبرجمیل سالک است و در نهایت با توجه به بعضی از ابیات مثنوی به این نتیجه می رسیم که نگرش مولانا به صبر، متعالی تر از نگاه مرسوم و کلیشه ای است و از لایه های در هم تنیده، تکوین یافته است که بعضا تفاوت هایی را می توان درآن دید. به گونه ای که در بعضی ابیاتش صبر و پرهیز را زیان و تهلکه و درمواضع دیگر آن را قبله سالکان می داندوبه آن توصیه می کند. به همین دلیل نمی توان اندیشه مولانا در حوزه صبر و پرهیز را صرفا ازیک زاویه نگریست.

مثنوی پژوهی، صبر، مولانا