معناشناسی غایت از منظر شارحان صدرایی

فلاسفه و متکلمان اسلامی در معنای غایت نظریت متفاوتی را ارایه داده اند برخی غایت را به معنای مالیه الحرکه گرفته اند، جمعی به معنی مالاجله الحرکه دانسته اند و جماعتی هم به هر دو معنا روا می دانند. غایت و غایتمندی جهان از جمله مواردی است که مورد اختلاف جدی اندیشمندان بوده است به گونه ای که میتوان از آن به عنوان یکی از مهمترین مرزهای جدایی تفکر الهیون و ماتریالیستها نام برد. زیرا ماتریالیستها جهان هستی را فاقد مبدا مجرد از ماده و غایت دانسته. در حالیکه الهیون جهان هستی را دارای مبدا و غایت م یدانند، اما در خصوص غایت داشتن موجودات فاقد شعور اختلاف نظر پیدا کرده اند. برخی از فلاسفه و متکلمین شیعی کل موجودات جهان را اعم از ذی شعور و غیر ذی شعور غایتمند می دانند. معتزله و اشاعره فقط موجودات ذی شعور را غایتمند دانسته اند. همچنین در خصوص افعال باری تعالی شکاف عمیقی میان متفکرین اسلامی وجود دارد، عدلیه از متکلمین معتقدند افعال باری دارای غایت است ولی اشاعره و فلاسفه آن را فاقد غایت می دانند. معتزله که افعال باری را هرفمند می دانند، غایت را متوجه فعل دانسته و فاعل را غنی بالذات معرفی کرده اند و آفرینش را برای جود دانسته اند نه برای سود. فلاسفه و اشاعره بر این تفکر خدشه کرده اند که محال است عالی با نظر به سافل کاری انجام دهد و هدف عالی سافل نیست. این گرو خود نیز اختلاف نظر پیدا کرده اند، اشاعره فعل باری را به طور کلی فاقد غایت می دانند، ولی فلاسفه فاقد غایت خارج از ذات می دانند. در این مقاله سعی بر این است با معنا شناسی غایت به بیان نظریات پرداخته و مقایسه و نقد شوند.

Keywords:

غایت , متکلمین , فلسفه , معتزله , اشاعره , امامیه , عدلیه , الهیون