محمود هدایت افزا - دانشجوی دکتری پردیس فارابی دانشگاه تهران
یحیی کبیر - عضو هیات علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران

قاعده الواحد همانند بسیاری از قواعد فلسفی، در بستر زمان با اشکالات و خردهگیریهای متعدد اهل نظر مواجه بوده است. علیرغم دیدگاه مشهور، این قاعده نه تنها از سوی متکلمان، بلکه توسط برخی فلاسفه و عرفا نیز دستکم به لحاظ مصداقی به چالش کشیده شده است. نوشتار پیش رو پس ازاشارهای به پیشینه این قاعده و انگیزه حکما از طرح آن، اهم تقریرات ناظر به این قاعده را به لحاظ مبادی نظری آن مورد تحلیل قرار میدهد. حاصل این تاملات حاکی از آن است که به جز تقریر محقق طوسى که کاملترین بیان نسبت به تقریرات متقدمان و حتی متاخران از اوست سایر بیانات اهلنظر، حایز ابهام ویژهاى پیرامون واحد در جانب معلول مىباشد؛ لذا با تقریر دقیقتر خواجه و عبور از این ابهام، تناقض مفهومی قاعده مزبور به دلیل ابتنای آن بر اصل سنخیت هویدا شده است. نگارندگان در ادامه با فرض صحت قاعده الواحد به لحاظ تیوریک، ایرادات مصداقی برخى اندیشمندان بر این اصلفلسفی را واکاوى مینماید. در این راستا مبرهن شد که این قاعده به لحاظ تطبیق بر جهان خارج، از جهات چهارگانهی ذیل فاقد مصداق است: اصل سنخیت بین واجب و ممکن، واحد در جانب علت، واحد در جانب معلول و مفهوم صدور در باب واجب متعال.

اصل سنخیت، واحد در جانب علت، محقق طوسى، واحد در جانب معلول، فخر رازی، مفهوم صدور، ابنعربی