مهدی مطیع - استاد یار دانشگاه اصفھان
فایضه علی عسگری - کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث

قرآن کریم دارای ساختار ویژه الهی، سطوح و لایه های متنوع معنایی است که طی آن دریایی بیکران از معانی و معارف الهی را در لفافه حروف و کلمات مشهود عربی گردآورده و خود را این چنین معرفی نموده است: الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها مثانی (زمر/23) تعبیر مثانی از جمله تعبیراتی است که وضع قرآن بوده و قرآن کریم برای اولین بار در معرفی خود از آن استفاده کرده است. بنابراین باید کوشید تا مفهوم مثانی را از خود قرآن به دست آورد. در همین راستا نوشتار حاضر انجام مقدماتی را لازم و ضروری فرض کرده است، ابتدا با جستجو در معنای واژه مثانی آن را به معنای انعطاف و پیچشی که مستلزم دو رکن است دانسته، چنان چه بررسی مشتقات واژه مثانی در سایر آیات قرآن کریم نیز موید چنین معنایی است و سپس به بررسی و نقد نظرات مفسران و مستشرقان درباره مفهوم مثانی اهتمام ورزیده و با توجه به این که اکثر نظرات محققان قرآن برخاسته از نگاه برون متنی و مستقل از سیاق آیه شریفه 23 سوره زمر است بر آن شده تا این بار با توجه به سیاق و فضای حاکم بر آیه مذکور به بازشناسی مفهوم مثانی بپردازد و در نهایت به این باور رسیده که مثانی بودن قرآن بیان گر دو نمود از قرآن کریم است، یک نمود در لوح محفوظ و دیگری قرآن نازل شده در قالب عبارات عربی مشهود که هر دو یک حقیقت اند ولیکن در دو شکل و نمود که به یکدیگر معطوف هستند.

قرآن، مثانی، تفسیر، سیاق، سبب نزول