محمدتقی شیبانی - گروه آموزشی علوم پایه، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، گرمسار، ایران

هدف شناخت ساختمان های بافتی قسمت های ابتدایی لوله گوارش فیل ماهی که با دریافت مواد غذایی و نوع تغذیه آنها مرتبط می باشد. بدین منظور تعداد 5 قطعه فیل ماهی بالغ تازه صید شده از صید گاه های دریای خزر تهیه و پس از صید و بازکردن محوطه شکمی، لوه گوارشی را از ابتدا نواحی دهانی- حلقی، تا انتهای معده غده ای جدا کرده و پس از تثبیت در محلول فرمالین 10%، مراحل معمول بافت شناسی در دستگاه پاساژ بافت انجام گرفته و برش های 6 میکرونی از بافت ها به روش هماتوکسیلین و ایوزین رنگ آمیزی و با میکروسکوپ نوری مطالعه گردید. محوطه دهانی و حلقی دارای پرده های مخروطی بوده که اپیتیلوم پوشاننده سطح آنها از نوع سنگفرشی مطبق خاصی حاوی سلول های ترشحی کروی می باشد. در برخی از نواحی اپیتلیوم جوانه های چشایی درشتی مشاهده می گردند به علاوه سطحی ترین لایه اپیتلیوم حاوی سلول های ترشحی کوچک و فراوانی نیز می باشد. ماهیجه مخاطی وجود ن داشته و لذا پارین و زیر مخاط مجزا نمی باشد. با اینحال وجود بافت چربی فراوان در زیر مخاط آن را قابل تشخیص می نماید. اپیتلیوم پوشاننده سطح مری نیز مشابه دهان و حلق بوده و همان ساختار سلولی را داراست. جوانه های چشایی نیز دیده شده و زیرمخاط حاوی بافت چربی می باشد. طبقات عضلانی در دولایه و از نوع مخطط می باشند. ساختمان معده با حضور غدد معدی فراوان در پارین مشخص می گردد. اپیتیلیوم معده از نوع استوانه ای مطبق تا شبه مطبق بوده و به علاوه سطح داخلی معده بر خلاف مری فاقد هر گونه پردیایرز بلند می باد. اپیتلیوم معده در بخش های ا بتدایی حاوی مژه های ظریف بوده ولی در انتها فاقد مژه می باشد. سلول های غده معدی که درپارین قرار دارند از نوع مکعبی ساده بوده که عمدتا اسید و فیلیک رنگ می گیرند. معده غده ای فاقد ماهیچه مخاطی بوده و طبقات عضلانی در سه لایه داخلی، میانی و خارجی قرار دارند. در انتها نیز یک لایه سروزی معده را از خارج در بر می گیرد. وجود پردهای مخاطی بلند در محوطه دهانی، حلق و مری و همچنین حضور سلول های کروی درشت و نیز سلول های ریزترشحی در لایحه سطحی اپیتلیوم از مهمترین تفاوت های ا ین بخش ها با نواحی مشابه در پستانداران می باشد. به علاوه حضور جوانه های چشایی در ساختارهای دهانی حلقی و مری می تواند با عدم وجود غدد بزاقی در این ماهیان در مقایسه با پستانداران توجیه گردد. ترشحات سلولهای اپیتلیوم فوق حاوی مواد موکوییدی و گلیکوپروتیینی متعدد می باشد که می توانند در تسهیل عبور مواد غذایی موثر واقع گردند. در ساختمان غدد معدی نیز وجود تنها یک نوع سلول مکعبی و عدم حضور سلول های کروی پاریتال همانند معده پستانداران که به طور مجزا در ترشح اسید کلریدریک معده نقش دارند، از وجوه تمایز غددی معدی در این گونه از آبزیان باشد. مجله دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، 1385، دوره 1، شماره 2، 41-35

بافت شناسی، فیل ماهی، دستگاه گوارش