زهره داوری - کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه زابل
علی اصغر حبیبی - دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه زابل
عبدالباسط عرب یوسف آبادی - استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه زابل

نقد روانشناختی که پیوند ژرف و عمیقی میان ادبیات و علم روانشناسی ایجاد کرده است، امروزه ازجمله رویکردهای مهم نقد ادبی به شمار میآید. فروید بهعنوان بنیانگذار این نقد توانست نگرشهای نوینی از متون ادبی و آثار هنری را به مخاطبان خود ارایه دهد؛ اما پس از وی نقد روانکاوانه او دستخوش تحولات گوناگونی گردید. کارن هورنای ازجمله شاگردان فروید بود که با وجود آنکه از وی تاثیر پذیرفته بود، اما برخی از نظریات او را مورد نقد قرار داد. او برخلاف فروید که دلیل اصلی بیماریهای روانی را سرکوب غرایز جنسی میدانست، در نظریه تضاد اساسی خود چنین بیان نمود که بیماریهای روانی حاصل روابط خشن و ناهنجار افراد با کودک است. لذا بر اساس نظریه هورنای، دوران کودکی تاثیرگذارترین عامل در بروز تیپ های شخصیتی (مهر طلب- برتریطلب- عزلت طلب) افراد میباشد که این نظریه بعدها مبنای تحلیل برخی از آثار ادبی قرار گرفت. نجیب محفوظ که ازجمله مطرحترین نویسندگان جهان عرب به شمار میآید، از خود رمانهایی بر جای نهاد، که شخصیتهای بسیاری از این رمانها به خاطر کشمکش درونی با الگوی هورنای منطبق هستند. در این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی -تحلیلی، تلاش میشود تا ابعاد مختلف روانی شخصیتهای رمان زقاقالمدق این نویسنده مصری بر مبنای نظریه کارن هورنای تحلیل گردد. نتایج نشان میدهد که در بین 3 تیپ شخصیتی، تیپ برتری طلب در این رمان برجسته تر است. همچنین شدت اضطراب و روانرنجوری، در شخصیت حمیده به دلایل مختلف، از جمله تاثیرات محیطی و خانواده نسبت به دیگر شخصیت ها بیشتر است.

نقد روانشناختی شخصیت، نجیب محفوظ، کارن هورنای، زقاق المدق