رحمت محمدزاده - دانشیار گروه معماری، دانشگاه تبریز
عاطفه اسفینی فراهانی - کارشناسی ارشد دانشگاه هنر اسلامی تبریز

نشانه های شهری با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی، تاریخی و کالبدی مجتمع های زیستی بکار گرفته می شوند. این بناها و فضاها در گذشته، اغلب در اثر رشد ناچیز و محلی بودن آهنگ توسعه فیزیکی شهرها، به گونه ای همگون نسبت به یکدیگر مکانیابی و ایجاد می شدند و همین امر امکان ادراک هریک از این فضاها را میسر می ساخت. امروزه این بناها، جای خود را به ساختمان های بلند یا نسبتا بلند و در عین حال غالبا یکنواخت داده و بدین ترتیب، به کاهش خوانایی شهرها منجر شده اند. مقاله حاضر، در صدد بررسی نقش نشانه های شهری در ایجاد نقشه های ادراکی و ذهنی شهروندان تبریز می باشد. تحقیق پیش رو از نوع کیفی و کاربردی است و اطلاعات لازم از طریق مطالعات کتابخانه ای، مشاهده و پرسشنامه از دانشجویان معماری و شهرسازی دانشگاه هنر شهر تبریز بدست آمده و تحلیل با استفاده از تکنیک نقشه ادراکی صورت گرفته است. بر اساس یافته ها، برج ساعت با 45/1%، برج بلور با 17/1% و ارک علیشاه با 8/5%، به عنوان بارزترین نشانه های شهری و غالبا به دلیل مصالح، فرم، ارتفاع و دسترسی ها در نقشه ذهنی افراد نقش بسته اند. با این حال، مکانیابی نادرست و عدم سازگاری نشانه جدید در مجاورت ارک علیشاه، سبب مسدود نمودن محور بصری و تضعیف این نشانه هویتی- تاریخی شده است. بنابراین، با جانمایی نشانه هایی با ماهیت فرهنگی و تاریخی در قالب نقشه ادراکی به هم پیوسته و مرتبط با یکدیگر، ایجاد محور های دسترسی مناسب، در نظرگرفتن کاربری های مناسب برای جذب گروه های مختلف و سازگار با کاربری های اطراف، قابلیت رویت و تمایز بصری به لحاظ فرمی و بافتی و ایجاد کریدور های بصری مناسب، نورپردازی و غیره می توان جایگاه این شهر تاریخی – فرهنگی را ارتقاء بخشید.

نشانه، نشانه های شهری، مکانیابی، نقشه ذهنی، شهر تاریخی، تبریز