علی توکلان - استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
انوشیروان مهری - دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات

یکی از زمینه های ناپایداری توسعه های شهری و اقتصاد کلان شهرها در کشورهای در حال توسعه گونه ای از سکونت بامشکلات خاص خود موسوم به سکونت گاه های غیر رسمی یا حاشیه نشینی است که بنا بر اطلاعات موثق همواره رو به فزونی میباشد. حاشیه نشینی و مشکلات خاص آن خصوصا پس از پایان جنگ جهانی دوم بیش از پیش برای مدیران شهری معضل سازشد. نکته مهم درباره حاشیه نشینی این است که این پدیده در عین حال که نتیجه و حاصل معضلات اجتماعی و خصوصااقتصادی است، به مشکلات دیگری همچون بزهکاری نیز دامن می زند. در این بین نقش مسایل اقتصادی مهمتر از همه جوانب بهنظر می رسد. کارشناسان و مدیران شهری رویکردهایی را برای رویارویی با این مسیله بکار گرفته اند، رویکردهایی که با توجه به پیچیدگی و پویایی شهرها مدام در حال تغییر است. پس از به کارگیری رویکردهایی همچون نادیده گرفتن، تخریب وجابجایی، عرضه زمین و خدمات، و بهسازی که هیچ یک در عرصه عم چندان موفقیت آمیز نبودند، ناکارآمدی دیدگاه از بالا بهپایین در حل مشکلات سکونتگاه های غیررسمی روشن شد. از این رو به کارگیری دیدگاهی متفاوت با برنامه ریزی سنتی و بهرهگیری از مشارکت مردمی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و بدین ترتیب توانمندسازی به عنوان رویکرد تازه ای برای رویاروییبا اسکان غیررسمی مطرح شد. در توانمندسازی علاوه بر توجه به جنبه های کالبدی که از راه مشارکت برای ارتقاء محیط کالبدیمحقق می شود، به جنبه های اجتماعی (ارتقاء اجتماعی) و اقتصادی (توانمندسازی اقتصادی) نیز توجه می شود و راهبرد تحققاین هدف ها سازماندهی اجتماعی و مشارکت عمومی در همه زمینه هاست. با توجه به اینکه حدود 20 درصد از جمعیت شهریایران در سکونتگاه های غیررسمی، ناکارآمد و فرسوده زندگی می کنند و با عنایت به اهمیت توجه به سکونتگاه های مذکور، درسال 1382 سند ملی توانمندسازی و ساماندهی اسکان غیررسمی توسط دولت مصوب گردید. پس از چند سال اجراء بازنگریشده و در سا 1393 سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری مصوبگردید، در این سند، توانمندسازی: افزایش توان اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی ساکنان برای اداره زندگی خود و مشارکت درفرایند ساماندهی محدوده ها و محله های هدف تعریف شده است. توانمند نمودن ساکنان محلات مذکور در تمامی حوزه هایذکر شده از جمله اقتصادی از راهبرد های موثر و کلان می باشد. در این مقاله سعی شده است پس از بررسی مفهوم حاشیهنشینی، عل و روند شکل گیری آن، به توانمندسازی و نحوه اجرای آن در حوزه اقتصادی و اجتماعی پرداخته می شود.

سکونتگاه غیر رسمی، مدیریت شهری، حاشیه نشینی، توانمندسازی، اقتصادی و اجتماعی