بررسی نحوه سازگاری عقل و نقل در حکمت متعالیه با تکیه بر آرای ملاصدرا و علامه طباطبایی

حکمت متعالیه در ادامه مکتب های فلسفی گذشته و در راستای تلاش حکما برای مطابقت و سازگاری با تعالیم مقدس اسلام با این عقیده که انبیای راستین الهی و ایمه معصومین علیهم السلام از بیرون و عقل و اندیشه از درون هدایت گر انسان به سوی سعادت اند و از سوی دیگر در گذشته در این هماهنگ سازی توفیقات چندانی حاصل نشده بود، به گونه ای ظاهر شد که عرفان، برهان و وحی را با یکدیگر آشتی داده و با هم پیش برد. در این میان ملاصدرا به عنوان موسس حکمت متعالیه با ابتنای فلسفه به عرفان و توجه به حکمت های قبلی تلاش کرد که محور بحث های خود را در قالب تعالیم اسلام و تشیع تنظیم کند و از حدود شرع خارج نشود و در صورت احساس تعارض مباحث عقلی با دین، در نهایت دین را ترجیح دهد و نظر شرع را بر کرسی نشاند. شرح اصول کافی، تلاش برای اثبات معاد جسمانی، تبیین نوعیت های مختلف انسانی بعد از کسب ملکات نفسانی، استفاده از قاعده امکان اشرف برای اثبات وجوب نصب امام بعد از پیامبر اکرم (ص) و ... نمونه هایی از تلاش خستگی ناپذیر وی در این زمینه هستند. علامه طباطبایی نیز بسان ملاصدرا قرآن و احادیث را در صدر نشانده و سعی در تطبیق مباحث عقلی با آن ها داشت و تفاوت این دو نه در هدف و جهت گیری، بلکه در نحوه بحث ها و رعایت حدود و تمایز مباحث از یکدیگر بوده است که برخلاف دیگر پیروان حکمت متعالیه، علامه طباطبایی حدود مباحث را رعایت می کردند. نگاه به قرآن در تقریر برهان تمانع، برهان صدیقین، سازگاری رحمانیت خداوند با خلود در عذاب و خیلی موارد دیگر، از نمونه های تلاش ایشان در مطابقت فلسفه با دین بود. در این مقاله سعی بر آن بوده است که با روش توصیفی- تحلیلی چگونگی سازگاری حکمت متعالیه با دین مقدس اسلام را با تکیه بر آرای این دو فیلسوف با برشمردن نمونه هایی از تلاش آنان نشان دهیم.

Keywords:

قرآن و حدیث , عقل , حکمت متعالیه , ملاصدرا , علامه طباطبایی