مهران منتشری - دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی
حبیب شهبازی شیران - استادیار گروه آموزشی باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

هنر ایرانی، میراثی افسانه ای از خود باقی نهاده است. قوم ایرانی با استعداد عظیم و ذوق سرشار خود هنری آفریده که در آن واحد هم حسی و هم معنوی است، در عین آن که طبیعت گذرا و فانی جهان را یادآور می شود، زیبایی آن را نیز جلوه گر می سازد. در این شرایط، ایرانی باید به حکم وظیفه این هنر و مبانی آن را بشناسد و به دیگران معرفی کند. تزیینات معماری به عنوان عنصر مکمل و وابسته به معماری، جایگاه مهم و برجسته ای را در معماری اسلامی ایفا می کند. یکی از این تزیینات معماری شاخص، هنر آجرکاری است که همواره بخش عظیمی از تزیینات دوران اسلامی را در بر گرفته است. درباره ی کاربرد و بکارگیری نقوش هندسی در هنر آجرکاری معماری اسلامی ایران، اطلاعات ناچیزی موجود است و هنوز در این زمینه پژوهش چندانی صورت نگرفته است. بنابراین؛ ضروری است که در این زمینه با توجه به اهمیت تزیینات آجرکاری در معماری اسلامی ایران، تحقیق و پژوهش بیشتری صورت گیرد. در این پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی – تحلیلی، نقوش هندسی به کار رفته در معماری اسلامی ایران در مساجد شاخص و شناخته شده در بازه زمانی از آغاز دوران اسلامی تا دوران ایلخانی مورد مطالعه قرار گرفته است. اولین نمونه های کاربرد نقوش هندسی در تزیینات آجرکاری معماری اسلامی ایران را می توان در مساجد شناخته شده دوره آل بویه مشاهده کرد. اما در دوره سلجوقی نیز کاربرد این نقوش در برخی از بناها ادامه پیدا می کند، اما با توجه به بررسی های صورت گرفته، بیشترین کاربرد نقوش هندسی در معماری عصر خوارزمشاهی در مساجد ناحیه خراسان رواج می یابد و باعث رونق و رواج زیباترین و بدیع ترین طرح ها و نقوش آجرکاری در این دوران می شود.

تزیینات، آجرکاری، نقوش هندسی، معماری اسلامی ایران