محمدرضا اوطاری - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، اسلامشهر، ایران
آزاده اربابی سبزواری - دانشیار، عضو هییت علمی گروه برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر

مصون سازی شهرها و برنامه ریزی جهت ساماندهی هر چه بیشتر فضاهای شهری در برابر بلایای طبیعی موضوعی است که در سالهای اخیر نظر متخصصان را به خود جلب کرده است؛ اگر چه در گذشته نیز همواره بلایای طبیعی اثرهای جبران ناپذیری برجوامع انسانی بجای گذاشته اند، ولی همواره کوشش در جهت کاهش اثر آنها کمتر مد نظر قرار گرفته است. امروزه دلایل بی شماری جهت انجام چنین تحقیقاتی وجود دارد. بخصوص اینکه شهرها با تمرکز جمعیت زیادتر و تراکم کاربری های صنعتی و تولیدی بیشتر از این بلایا تاثیر می پذیرد. کشور ما با توجه به قرار گرفتن در مسیر کمر بند کوه زایی آلپ- هیمالیا و برخورداری از اقلیم متغیر و ناپایداری موقت و مقطعی که در عین حال مخرب نیز می باشد، در طول تاریخ، بلایای طبیعی بخصوص سیل و زلزله را بیشتر شهر ها تجربه کرده است. به هر حال با توجه به پیچیدگی موضوع و مشکلهای خاص تحقیق در این زمینه بطور ویژه مطالعات اندکی صورت گرفته است. یکی از عوامل مصیبت بار، حوادث بزرگی هم چون سیل و زلزله که باعث بیخانمانی و آوارگی ناگهانی خیل عظیمی از آسیب دیدگان می باشد و در شرایطی که به دلیل تخریب ساختارهای اجتماعی، خدماتی و ویرانی محل های سکونت شرایط مطلوب زندگی در یک اجتماع انسانی مورد تهدید قرار می گیرد، پیش بینی و طراحی شیوه های ممکن تخلیه، انتقال و استقرار جمعیت در مکان های امن بسیار اهمیت دارد. شهرهای امروزی در نقاط مختلف دنیا به دلایل متعدد از جمله نوع مکان گزینی، توسعه فیزیکی نامناسب، عدم رعایت استاندازدهای لازم و... همواره در معرض خطرات ناشی ار بلایای طبیعی قراردارند. یکی از این خطرات که بسیاری از شهرهای جهان از جمله کشور مارا تهدید میکند زمین لرزه است و ایران یکی از زلزله خیزترین کشورهای دنیا محسوب می شود و شهرهای آن در رابطه با این پدیده طبیعی آسیب های فراوان دیده اند. موضوع ایمنی شهرها در برابر مخاطرات طبیعی یکی از اهداف برنامه ریزی شهری است در خصوص آسیب پذیری مساکن شهری و شناخت میزان آسیب پذیری آنها در مقابل مخاطرات طبیعی بسیار ضروری است. در این فصل با بررسی ماهیت و ابعاد قلمرو موضوع به شناسایی متغیرهای موثر در مساله پرداخته شده است. آسیب پذیری تابعی از میزان در معرض بودن (چه کسی و چه چیزی در خطر است) و حساسیت یک سیستم درجهای که مکانها و افراد آسیب میبینند است 52,2008, Etal Cutter میزان حساسیت یک جامعه در مقابل حوادث و سوانح از یکسو و بزرگی اندازه ضایعات و خسارات در هنگام وقوع از سوی دیگر را آسیب پذیری می گویند بزان و همکاران1391،2 به عبارت دیگر، آسیب پذیری حاکی از شرایطی است که یک فرد، سامانه یا افراد یک جامعه در برابر اثرات سوء یک مخاطره تاثیرپذیر باشند و آسیب ببینند. این شرایط میتواند فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی، محیطی یا مربوط به فرایندهای مدیریتی باشد پورموسوی و همکاران1391،34 در ادبیات مربوط به مباحث زلزله آسیب پذیری به صورت میزان تحمل، پایداری و یا نجات از اثرات یک بلای طبیعی دربلند مدت و به همان میزان در کوتاه مدت تعریف شده است 106,1999,Mileti آسیب پذیری را نیز میتوان مفهومی دانست که عوامل یا محدودیتهای اقتصادی، اجتماعی، کالبدی یا جغرافیایی را که توانایی یک جامعه در رویارویی با مخاطرات را کاهش میدهند، توضیح میدهد بمانیان و همکاران،1392،9