محبوبه طاهری - دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه الزهرا، مدرس دانشکده هنر، آموزش عالی امین، فولاد شهر اصفهان
مهدی لونی - دانشجوی دکتری تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد

یکی از مقوله های مطرح در اندیشه، عرفان، فلسفه و هنر، خیال است و هنرمند در تصویر کردن صور از طریق مرتبه ادراک خیالی که وسیع ترین نوع ادراک در انسان است به خیال رجوع می کند. براین اساس جلوه های گ وناگون تصویر خیالی که حد و مرز ندارد و در انواع هنرها نمود پیدا می کند. این جلوه تصویری گاه یادآوری و یا جلوه های حسی دریافت شده در اندیشه هنرمند است چنین جلوه هایی وجود عینی عالم طبیعت نبوده اما به واسطه عملکرد و میدان عمل قوه خیال جوهره عناصر با هم آمیخته می شود و هنرهای تجریدی بدیعی را بوجود می آورند در مواردی نیز بازتاب صورت های عالم مثال در آیینه خیال هنرمند است که با رجوع به آن عالم از اندوخته صور آن در افرینش هنری بهره می گیرد، که تعاریف آن در فلسفه اسلامی توسط فلاسفه ارایه گشته و نظر می رسد با نمود عینی آن در هنر دینی اسلام ارتباطی مستقیم دارد. این پژوهش به دنبال این پرسش است که هنر تجریدی اسلامی بر چه مبنایی شکل گرفته است، با تعریف بنیان خیال در هنر و فلسفه می توان آفرینش هنر تجریدی اسلامی توجیه و تبیین کرد. در این راستا هنر دینی، هنر به معنای عامل حکومت معنوی است و در اسلام هنرمند بر مبنای دین و اصول آن اثر هنری خود را خلق می کند لذا هنرمندی که دست به آفرینش هنری تجریدی اسلامی می زند، با عامل خیال منفصل که مرتبه وجودی بالاتر از عالم ناسوت است ارتباط برقرار می کند و هنر خود را اصالت می بخشد این پژوهش با گرداوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و با شیوه توصیفی – تحلیلی به بررسی نظریه های مربوط به وجودشناسی عالم خیال از دیدگاه فلاسفه مسلمان از جمله ابن عربی، ملاصدرا و سهرودی و نیز بررسی مفهوم خلاقیت هنری که براساس خیال می باشد و در هنر تجریدی اسلامی نوعی معرفت است و نمو دارد، می پردازد.

خیال، هنر تجریدی، نگارگری تجریدی، فسلفه اسلامی