مهدی نصیری محلاتی - استاد گروه زراعت دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
علیرضا کوچکی - استاد گروه زراعت دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد

با وجودی که عملکرد غلات کشور در طی چند دهه اخیر بطور قابل ملاحظه ای افزایش یافته اطلاعات در مورد ثبات عملکرد یا مقاومت آن در مقابل تغییرات سالانه محیطی بسیار اندک است. در این تحقیق روند دراز مدت ثبات عملکرد گندم، جو، ذرت و برنج بعنوان غلات اصلی ایران در یک دوره 40 ساله (1390-1350) به دو روش مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در روش اول باقیمانده رگرسیون بین عملکرد هر یک از غلات و زمان (سال) بعنوان شاخص ثبات عملکرد محاسبه شد. به این منظور ابتدا مدلهای رگرسیون قطعه ای خطی، دو و سه قطعه ای به داده های روند عملکرد برازش داده شد و پس از انتخاب بهترین مدل، مقادیر مطلق باقیمانده عملکرد از طریق تفاضل عملکرد واقعی و پیش بینی شده و نیز مقدار نسبی باقیمانده ها بر حسب درصد از عملکرد پیش بینی شده هر سال برآورد گردید. در روش دوم از شاخص محیطی ستفاده شد که در آن شیب خط رگرسیون بین میانگین عملکرد همه غلات در یک سال معین (شاخص محیطی) و عملکرد هر یک از غلات در همان سال معیار ارزیابی ثبات عملکرد می باشد. نتایج نشان داد که در گندم و جو باقیمانده های مطلق و نسبی در طی دوره مطالعه در حال افزایش بوده و بنابراین علیرغم افزایش عملکرد، ثبات عملکرد این دو محصول در حال کاهش است. در حالیکه در مورد برنج و ذرت باقیمانده ها روندی کاهشی را دنبال کرده لذا ثبات عملکرد این گونه های زراعی طی 40 سال گذشته افزایش یافته است. روش شاخص محیطی نیز نتایج مشابهی را مبنی بر کاهش ثبات عملکرد در گندم و جو و افزایش آن برنج و ذرت نشان داد البته بر اساس این روش ثبات عملکرد جو در مقایسه با گندم کاهش کمتری داشته است. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که در طی 40 سال گذشته در مجموع ثبات عملکرد غلات در کشور بهبود یافته ولی درصد افزایش ثبات کمتر از درصد افزایش عملکرد می باشد. در طی دوره مطالعه مصرف کودهای نیتروژنی باعث کاهش ثبات و در مقابل افزایش سطح زیر کشت گندم، جو، برنج، ذرت و مجموع غلات ثبات عملکرد آنها را افزایش داده است.

روند عملکرد، باقیمانده رگرسیون، شاخص محیطی، سطح زیر کشت، کود نیتروژنی