میرطاهر قائمی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی
شهرام عابدی - کارشناس مرتع مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی

اکوسیستم‌های مرتعی مناطق خشک جهان که بخش چشمگیری از سرزمین ما نیز در قلمرو آن قرار دارد در مجموع نظامهای زیستی حساس و شکننده‌ای هستند که در برابر عوامل مختلف از جمله تغییرات اقلیمی بخصوص، بارندگی، درجه حرارت به سادگی در معرض نابودی و انهدام قرار می‌گیرند. در چنین شرایطی وقوع خشکسالیها که می‌توان آنرا شرایط نامناسب ریزشهای جوی یک منطقه دانست همیشه محتمل و قابل انتظار است. در عرصه‌های منابع طبیعی تاثیر خشکسالی بیشتر ناشی از کاهش شدید میزان ریزشهای جوی و افزایش درجه حرارت به نسبت میانگین سالیانه است و آثار این پدیده زمانی تشدید می‌گردد که از یک طرف طی چند سال متوال تداوم داشته باشد و از طرف دیگر مقارن با فعالیتهای نامناسب و بیرویه بهره‌برداری از این منابع گردد که نهایتاً باعث کاهش پوشش گیاهی، تولیدات دامی و درآمد بهره‌برداران مرتعی می‌گردد. هدف از این بررسی ارزیابی تاثیر خشکسالی بر تغییرات پوشش گیاهی، وضعیت و گرایش مراتع مو عکس‌العمل گیاه در برابر آن می‌باشد. این بررسی در قرق گردنه قوشچی بمدت چهارسال اجرا گردید. هرساله در داخل کوادراتهای ثابت پارامترهای مثل درصد پوشش تاجی، تراکم، زادآوری (تعداد نهالهای جوان) گونه‌های دائمی شمارش و یادداشت گردید. تولید نیز بروش قطع و توزین (Clipping Method) اندازه‌گیری شده وضعیت مرتع بروش شش فاکتوری سازمان جنگلبانی آمریکا (Good Win) و گرایش مرتع بروش سازمان جنگلبانی آمریکا ترازوی گرایش مرتع تعیین گردیدند. داده‌های اقلیمی برای سالهای مورد بررسی از ایستگاه هواشناسی کهریز فراهم گردید. داده‌های جمع‌آوری شده جمع‌بندی و نتایج تعبیر و تفسیر گردید. بارندگی و درجه حرارت در سالهای مختلف متفاوت بودند. هرچهارسال مورد بررسی پائین‌تر از میانگین و درجه حرارت متوسط سالیانه بالاتر از میانگین بوده است. سال 76 خشکترین و سال 75 مرطوبترین سال بود. بین درجات وضعیت مرتع و گرایش با بارندگی و متوسط درجه حرارت سالیانه در بعضی از سالها رابطه وجود دارد. بین پوشش تاجی فرمهای رویشی با بارندگی و درجه حرارت همبستگی مشاهده گردید. کل پوشش تاجی در سال 78 نسبت به سال 75، 6/8 درصد کاهش نشان می‌دهد. تراکم گونه‌های همانند درصد پوشش تاجی تاثیر نوسانات بارندگی دما قرار داشت. کل تراکم گونه‌ها در سال 78 نسبت به سال 75، 3/3 درصد کاهش یافته است فرمهای رویشی از نظر تراکم عکس‌العملهای متفاوتی از خود نشان دادند گندمیان دائمی با 1/4 نهال در مترمربع بیشترین کاهش درحالیکه تراکم بوته‌ایها با 5/1 نهال در مترمربع کمترین کاهش را داشت. از فرمهای رویشی، گندمیان دائمی بیشترین مقدار زادآوری را داشته و در سال 1375 نسبت به سالهای دیگر مورد بحث بیشترین مقدار زادآوری صورت گرفته است. تولید گونه‌ها نیز تحت‌تاثیر نوسانات بارندگی و درجه حرارت قرار داشت طوریکه بیشترین تولید با مقدار 987 کیلوگرم در هکتار مربوط به سال 75 و کمترین آن مربوط به سال 76 بوده که 792 کیلوگرم در هکتار می‌باشد.

خشکسالی، وضعیت مرتع، گرایش مرتع، درصد پوشش تاجی، تراکم، زادآوری و تولید