بررسی عملکرد سازه های آبی در رودخانه های پرشیب (مطالعه ی موردی بند انحرافی طرح تغذیه ی مصنوعی تنگ خونین خفر جهرم)

در پروژه های کنترل و توسعه منابع آب، استفاده از سیلاب های فصلی توسط احداث سازه های آبگیری در رودخانه امری ضروری است. این سازه های هیدرولیکی علاوه بر کنترل سیلاب، سطح آب درون رودخانه را به گونه ای تنظیم می کنند تا حجم معینی از سیلاب های فصلی از طریق دهانه آبگیر وارد پروژه های تغذیه مصنوعی گردد. یکی از مشکلات اساسی در این نوع پروژه ها بار رسوب همراه با سیلاب های فصلی است که شرایط برای رسوب گذاری در جلوی دهانه آبگیر و سپس انسداد آن را فراهم می سازد. این مهم در رودخانه های پرشیب که سرعت جریان زیاد بوده و بار بستر همراه با سیلاب تا پشت بند و دهانه آبگیر منتقل می شوند از اهمیت بیشتری برخوردار است، به ویژه اگر آبگیری به صورت لوله ای باشد که شرایط برای انسداد لوله ها فراهم می شود. علاوه بر آن در رودخانه های پر شیب خطر فرسایش پایاب جدی می باشد، به طوری که همراه با وقوع هر سیل احتمال شروع فرسایش در پایین دست سازه احداثی و پیشروی آن تا محل سازه و سپس تخریب آن وجود دارد. در این تحقیق عملکرد سد انحرافی در طرح تغذیه مصنوعی تنگ خونین خفر جهرم به دو روش مطالعات صحرایی و میدانی، و مدل سازی با استفاده از نرم افزار HEC-RAS بررسی می گردد. نتایج نشان می دهد زاویه آبگیری نامناسب و استفاده از آبگیرهای نوع لوله ای، شرایط را برای انسداد آبگیرها و انباشت رسوبات در دهانه آبگیرها فراهم نموده است. همچنین به دلیل عدم اتخاذ تمهیدات مناسب به منظور کنترل رسوبات در مخزن سد و رسوب زدایی، و همچنین شیب زیاد رودخانه بخش عمده ای از حجم مفید مخزن سد از رسوبات انباشته شده است. در پایین دست، شیب زیاد رودخانه شرایط را برای ایجاد فرسایش خندقی و پیشروی آن به سمت سازه و تخریب آن فراهم کرده است. بدین منظور راهکارهایی به منظور برون رفت از شرایط بحرانی کنونی ارایه می گردد.

Keywords:

بند انحرافی , آبگیر , تغذیه مصنوعی , فرسایش خندقی , نرم افزار HEC-RAS