محمدرضا آقاجانی

کتاب (الجامع لاحکام القرآن) مشهور به تفسیر قرطبی، و کتاب فقهی تفسیری (زبده البیان فی احکام القرآن) اثر محقق اردبیلی، از معروف ترین کتابها در زمینه تفسیر فقهی یا آیات الاحکام هستند.مقایسه کامل این دو اثر، نیازمند فرصتی بسیار، بضاعت علمی فراوان و همت بلند است. این قلم در حد توان به مقایسه شیوه این دو فقیه در استنباط احکام از آیات قرآن خواهد پرداخت. از آنجا که قرطبی، یک فقیه و مفسر مالکی مذهب است از ادله مورد قبول خویش در کشف معانی آ یات و تفریع فروع سود می جوید، و چون محقق اردبیلی یک فقیه شیعی است، شیوه ای مخصوص به خود دارد.در آغاز باید دانست که تفسیر قرطبی که اکنون در 20جلد و گاهی 22 جلد چاپ و افست شده است، با تفسیر فقهی زبده البیان که تنها یک جلد است، تفاوتهای آشکاری دارد که از قرار زیر هستند:ییک. اثر نخست، تفسیر آیه به آیه قرآن از ابتدا تا انتهاست، ولی اثر دوم، تفسیر آیات مربوط به احکام فقهی و دینی است که کمتر از یک دهم آیات قرآن را فرا می گیرد.دو. قرطبی به فراوانی به لغت مراجعه می کند و شکلها و شقوق گوناگون الفاظ آیات را در اشعار عرب و سخن عالمان لغت پی می گیرد، اما محقق اردبیلی اشاره ای در حد ترجمه مختصر الفاظ دارد.