محمد عالم زاده نوری - پژوهشگر و مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

اگر در میان منابع دینی به دنبال کشف نظام ارزش های اخلاقی بوده و بخواهیم مراتب خوب و بد را به دست آوریم؛ یعنی خوب را از خوب تر و بد را از بدتر تمیز دهیم، لاجرم به سراغ مفاهیمی از قبیل افعل تفضیل خواهیم رفت. در نگاه نخست انتظار داریم که این مفهوم تنها دارای یک مصداق باشد، اما برخلاف انتظار اولیه، در آیات و روایات، مصادیق مختلف و متنوعی برای آن بیان شده است!مفسران در تفسیر این آیات و جمع میان ادله چند پیشنهاد ارایه کرده اند: نسخ دلیل متقدم، نفی تکثر بدوی موضوع، اثبات تکثر موضوع بدون ادعای تساوی، اثبات تکثر موضوع و ادعای تساوی آنها، محدود گرفتن دایره تفاضل (نفی تفضیل مطلق و نسبیت تفضیل)، نفی مطلق تفضیل و حمل بر مبالغه. در این نوشتار به بررسی این احتمالات پرداخته و با استقرای موارد استعمال این صیغه، به این نتیجه می رسیم که اصاله العموم یا اصاله الاطلاق در صیغه تفضیل جاری نمی شود، بلکه درباره این صیغه، اصاله التقیید حاکم است؛ مگر دلیلی بر نفی آن داشته باشیم.

تفضیل/ افعل تفضیل/ تقیید/ تفاضل/ قرآن