نقش معتزله بصره در شکل گیری نظریه اعجاز قرآن

اعجازقرآن مفهومی پیچیده و نظری های چندوجهی در تاریخ اندیشه اسلامی است. برای درک هرچه دقیقتر چنین مفهوم یا نظریه ای، بی شک یکی از ضروری ترین کارها، بررسی اسباب و زمین ههای شک لگیری آن مفهوم و آگاهی از تحولات فکری منتهی به آن نظریه خواهد بود. در این میان، گاه ظهور و انتشار نسخه های خطی مغفول مانده در گوشه کتابخانه ها، به فرایند پژوهش درباره این تحولات کمک شایانی م یکند. در مقاله پیشرو، نویسنده با بهر ه گیری از برخی تالیفات تاز ه یافته معتزلیان بصره کوشیده است تا بر تکاپوهای فکری عالمان مسلمان در سده سوم و چهارم هجری پرتویی بیفکند. بر اساس این منابع، او از یک سو به اختلافات فرقه های گوناگون اسلامی درباره تلقی از نبوت توجه کرده و از دیگرسو، به پاسخ های عالمان اسلامی به منکران نبوت پیامبر اسلام پرداخته و از این طریق کوشیده است تا فرایند تبدیل این استدلا لها و جد لها را به نظری های دقیق و ساما ن یافته، یعنی اعجاز قرآن نشان دهد. از جمله نکات قاب لتوجه مقاله، تاکید بر این نکته است که نظریه اعجاز قرآن بهدست اشاعره (از جمله باقلانی) شک ل نگرفته، بلکه مجموعه تلا شهای گروهی از متکلمان معتزله بصره (از جمله ابوعلی جبایی و حلقه او) در قالب بحث هایی چون تثبیت دلایل النبوه نقطه آغازی برای نظریه پردازی متکلمان بعدی در این باب بوده است