صالح حسن زاده - دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

از نظر قرآن خداوند متعال قاهری است فوق هر چیز و در هیچ شانی از شوون خود محدود نمی شود؛ وجودی است که هیچ حد، مرز و قید و شرط در او راه ندارد، همچنین اتصاف او به وحدت و کثرت عددی محال است. قرآن کریم وحدت عددی و کثرت عددی را از پروردگار جهان نفی می کند و جهتش این است که لازمه وحدت عددی محدودیت و مقدوریت است و واحدی که وحدتش عددی است، به طور قطع محدود به حدود مکانی و زمانی و هزاران حدود دیگر است و نیز مقدور و محاط فاعل مدرک واقع می شود. قرآن خدای تعالی را منزه از این می داند که محاط و مقدور چیزی واقع شود و کسی بر او احاطه و تسلط بیابد. البته مطالب یاد شده به معنای ناتوانی و ممنوعیت کامل عقل بشر از شناخت خدا نیست، آنچنان که معطله و شکاکان ادعا می کنند، آنچه از وحی و حکمت الهی استفاده می شود، محدودیت قدرت سیر عقلانی بشر در شناخت کامل صفات خدا از جمله توحید حقه اوست. عقول بشر در عین ناتوانی از وصول به کنه معرفت باری تعالی، قادر به شناخت محدود اوست. انسان به اندازه درک و فهم خویش می تواند خدا، اسماء و صفات او را بفهمد، نه در حد عظمت، جلال و شکوه او. هدف این مقاله تفسیر دو اسم مبارک احد و واحد است که در نهایت منتهی به این نتیجه می شود که ذات حق متصف به وحدت حقه حقیقیه ذاتیه است. اقسام دیگر وحدت و اتحاد، از جمله وحدت عددی شایسته ذات اقدس الهی نیست.

خدا، وحدت، قرآن، حکمت متعالیه، علامه طباطبایی