طاهره رحیم پور ازغدی - استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشکده ی الهیات و معارف دانشگاه فردوسی مشهد
علیرضا آزاد - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

پرسش از منشاء قرآن همواره از سوی مخالفان و موافقان دین اسلام مطرح بوده است. از قرن نوزدهم، این پرسش محور مطالعات بسیاری از مستشرقان قرار گرفت و دیدگاه های گوناگونی در این باره ارایه شد. در این مقاله، ابتدا اهم دیدگاه های اندیشمندان اسلامی درباره منشاء قرآن بیان شده است و آنگاه مهم ترین دیدگاه های قرآن پژوهان غربی در این باره به روش کتابخانه ای استقراء گردید که براساس آن، مشخص شد که اهم نظرات درباره منشاء قرآن از دیدگاه مستشرقان عبارت است از: صرع و بیماری، تجلی نفسی، نبوغ ذاتی، فرهنگ و عقاید عرب جاهلی، آیین حنفاء، شعراء، کتب مقدس سایر ادیان، الهی و غیر وحیانی و نیز الهی و وحیانی. در مقاله حاضر از میان این نظرات، شش دیدگاه که با صراحت بیشتری به بشری بودن منشاء قرآن اشاره داشتند، با توجه به دیدگاه های متقن اندیشمندان اسلامی نقد شده است. روش نقد به این صورت است که ابتدا ادله عام الهی بودن منشاءء قرآن در دو قالب ادله درون دینی و ادله برون دینی مطرح شده و از این رهگذر، دیدگاه هایی که منشاء قرآن را بشری می دانند، رد می شود و آنگاه نقد خاص هر یک از دیدگاه ها بیان می گردد و به این ترتیب، اهم دیدگاه مستشرقان پیرامون منشاء قرآن بررسی و نقد می شود.

قرآن، منشاء قرآن، منابع وحی، مستشرقان، آراء مستشرقان