فرامرز دیهیم - کارشناس ارشد آموزش محیط زیست، دانشگاه تهران

در بسیاری از شهرهای کشورهای جهان، سیستم حمل و نقل از عوامل عمده آلودگی هوا است. براساس برآوردهای سازمان بهداشت جهانی ذرات زیر معلق در هوا سالیانه منجر به مرگ نابهنگام بیش از نیم میلیون نفر می شود. وارد کردن مباحث زیست محیطی در راهبردهای حمل و نقل شهری برای کاهش آلایندگی ناشی از آن، نیازمند شناسایی وسایل نقلیه آلوده کننده، نظارت بر مدیریت مالیاتی سوخت خودروها و اعمال کنترل های فنی بر تکنولوژی ساخت خودروهاست. در بیشتر موارد استفاده از حمل و نقل موتوری برای افراد با درآمد کم دشوار است، و این در حالی است که چون اغلب آن ها در سایه حمل و نقل موتوری زندگی و فعالیت می کنند، از تاثیرات مضر محیطی آن بیشترین آسیب را می بینند. حفاظت زیست محیطی باید به عنوان بخشی ضروری در بهبود کیفیت زندگی افراد کم درآمد در نظر گرفته شود. تخمین زده می شود که در کشورهای در حال توسعه، هرساله بیش از نیم میلیون نفر به خاطر بیماری تنفسی و سایر بیماری های ناشی از آلودگی هوا، دچار مرگ زودرس می شوند. این تعداد در مقایسه با افرادی که به تصادفات رانندگی شهری فوت می کنند، بیشتر است. همچنین در معرض سرب بودن موجب بروز مشکلات رفتاری و ناتوانی در یادگیری کودکان شهری می شود، و کیفیت زندگی را کاهش می دهد. حمل و نقل عامل اصلی در افت کیفیت هوای شهرها بوده و تا حدود 75 درصد از آلودگی هوا، ناشی از ترافیک معابر است.(5) اتومبیل های شخصی بیشترین سهم در آلایندگی را به خود اختصاص می دهند. عواملی از ترافیک که در تشدید نزول کیفیت هوا موثرند، عبارتند از : فرسودگی ناوگان وسایل نقلیه شخصی و عمومی و تراکم که مصرف سوخت را تا 25 درصد بالا می برد. از دید کلان عوارض زیست محیطی حمل و نقل شهری به 3 دسته کلی 1) مصرف انرژی و گرم شدن زمین، 2) آلودگی صوتی و هوا، 3) کاربری زمین و اثرات ناشی از آن تقسیم بندی می شوند. نظریه توسعه پایدار شهری یکی از شاخصه های رسیدن به توسعه پایدار شهری را گسترش حمل و نقل عمومی کارآمد، در شهرها می داند. یکی از مسایلی که شهرهای بزرگ مبتلا به آن است، معضل حمل و نقل شهری است که موجب شده شرایط کمی و کیفی زندگی در این شهر پایین بیاید. هدف از انجام این مقاله، بررسی مشکلات حمل و نقل شهری و رابطه آن با توسعه شهری می باشد. رشد و توسعه شهرها، مادر شهرها و کلانشهرها و نیز گسترش بی رویه مناطق حومه ای در پیرامون شهرهای امروزی و به تبع آن ازدیاد جمعیت های انسانی و تبدیل شدن شهرهای کوچک و متوسط به شهرهای بزرگ و پرجمعیت، گسترش شبکه های حمل و نقل و شبکه معابر پیچیده در درون شهرها و پیرامون این مکان های جمعیتی و شبکه به هم تنیده داخل شهرها نیازمند یک برنامه جامع از لحاظ صنعت حمل و نقل شهری و درون شهری برای توسعه و پیشرفت و تسهیل رفت و آمد در این شهری لازمه آن داشتن برنامه ریزی کارآمد در عرصه شهری است، که در آن برنامه کلیه راه ها و راهکارهای توسعه، ساماندهی، زیباسازی و گسترش معابر و امنیت و رفاه ساکنین و شهروندان آن شهر برای سال های آتی پیش بینی و لحاظ می شود البته با استفاده از اصول مدل مدیریت شهری دارد. که مقوله صنعت حمل و نقل و ترافیک زدایی در شبکه اصلی شهر زمانی محقق و دست یافتنی است که بتوان راه های روان سازی حمل و نقل و بهبود عبور مرور شهخری و مدرن کردن صنعت حمل و نقل و استفاده از ابزار و تکنولوژی مدرن در راه اندازی شهر الکترونیک را جدی گرفت و با آموزش به شهروندان با دیدی وسیع به مسایل و مشکلات شهری به آنان عرضه نمود و در شهرهای امروزی با شناسایی و بررسی مسایل و مشکلات در صنعت حمل و نقل با توجه به تولیدات ملی در این حوزه و آگاه سازی مردم و مشارکت آنان در رفع مشکلات شهری تنها با تکیه به سازمان های دولتی میسر نخواهد بود. بلکه مردم و اهالی و شهروندان مقیم آن و کمک گرفتن از سازمان های مردم نهاد در حوزه مدیریت شهری و صنعت حمل و نقل شهری ایفای نقش نمایند و با عنایت به فرموده رهبری که امسال حماسه سیاسی، حماسه اقتصادی در راس امور قرار دارد با تکیه بر تولیدات ملی در صنعت حمل و نقل در مدیریت برنامه ریزی شهری که رابطه تنگاتنگ دارد تاثیر گذار باشیم. در این مقاله نویسنده به بررسی حمل و نقل شهری و اثرات آن در محیط زیست می پردازد. برای این منظور نویسنده ابتدا به تعریفی از حمل و نقل پرداخته و در ادامه به بررسی اهمیت اقتصادی حمل و نقل می پردازد و در آخر راهکارهایی را برای کاهش اثرات حمل و نقل در محیط زیست ارایه می کند. نویسنده در آخر به این نتیجه می رسد که رعایت اصول ارزیابی زیست محیطی پروژه های عمرانی قبل از اجرای پروژه و در مطالعات اولیه و فاز یک آن پروژه می باشد. به طور مثال عبور یک آزاد راه از میان یک جنگل و حتی عبور یک ریل راه آهن از همان مکان موجب قطع درختان آن منطقه به منظور حفظ حریم راه و راه آهن طبق آیین نامه های موجود می باشد که این خود باعث از بین رفتن اکوسیستم آن منطقه و نیز جزیره ای شدن آن اکوسیستم می شود. البته این تنها تاثیرات پروژه های راهسازی در جنگل نیست بلکه ساخت هر راه اعم از جاده های دو بانده، بزرگراه ها، آزادراه ها و حتی راه آهن از میان یک اکوسیستم موجب جداسازی اکوسیستم و تقسیم آن به دو منطقه جدا می شود که این خود باعث کاهش تنوع زیستی در آن اکوسیستم و نیز آسیب پذیری آن می شود. پس آنچه که می توان نتیجه گیری کرد این است که باید قبل از اجرای هر پروژه حمل و نقلی، منطقه مورد احداث و اکوسیستم های موجود در آن را با مراجعه به یک متخصص مورد تحلیل قرار داد و مناسب ترین گزینه را که دارایی خطر کمتری برای محیط زیست است.

حمل و نقل، توسعه پایدار، آلودگی محیط زیست