هوشنگ عیوضی - عضو هیات علمی دانشکده فنی و مهندسی اراک
میترا جودکی - کارشناس ارشد مهندسی رودخانه، شرکت سهامی امور آب منطقه ای استان مرکزی
موسی دستار - کارشناس ارشد مهندسی رودخانه، شرکت سهامی امور آب منطقه ای استان مرکزی
رحمان کریمی - مدیر مدیریت مهندسی رودخانه، شرکت سهامی امور آب منطقه ای استان مرکزی

پیشروی آب رودها، نهرها و کانالها در خشکی به خصوص در شهرهای حاشیه این گونه عوارض آبی می تواند جز بحران های مهم تهدید کننده این شهرها به شمار می آید. با وجود این که اغلب مناطق کشور ما جز مناطق نسبتا خشک جهان به شمار می آیند، بارش نسبتا زیاد باران در یک دوره حتی کوتاه مدت می تواند تهدید مهمی برای ساکنان مناطق حاشیه ای این گونه عوارض آبی به شمار بیاید. از این رو، تعریف و تعیین دقیق حریم رودخانه ها و عوارض آبی از مسایل مهمی است که دست اندرکاران بحث مدیریت منابع آبی معمولا با آن مواجهند. در ایران، شرکت سهامی امور آب منطقه ای در استانهای مختلف مسول تعیین دقیق این مرزها می باشد. با این وجود جهت تعیین این مرزها مسایل خاصی وجود دارند که تعیین آنها را نسبتا دشوار می کنند. تغییر میزان جریان در بستر زمان، تغییر بستر در طول زمان، گوناگونی مواد تشکیل دهنده بستر رودخانه ها، از جمله مسایلی هستند که فرایند محاسبه این مرزها را نسبتا پیچیده می کنند. در گذشته نه چندان دور، متخصصان با ترسیم یک بافر ساده در اطراف مسیر کانال آبی، مناطق ممنوعه را مشخص می کردند. کاملا واضح است که این روش نمی تواند توجیه کاملی برای اعلام مناطق ممنوعه باشد. با گذشت زمان و توسعه نرم افزارهای مطرح در زمینه هیدرولوژی این فرایند به روش دقیق تری انجام شد. امروزه انجام این فرایند با نرم افزارهایی مانند HecRAS با دقت نسبتا بالایی صورت می گیرد. با این وجود هنوز مسایلی وجود دارد که توسعه روشهای جدید و قدرتمند را الزامی می نماید. برای مثال، دقت کم در کلیت فرایند استفاده از این نرم افزارها، منطبق نبودن ساختار این نرم افزارها با سیستم GIS و در نتیجه ناتوانی در بکارگیری داده های تهیه شده و ذخیره شده در سیستم GIS، ناتوانی در نمایش مناسب خروجی کارتوگرافی، نیاز به صرف زمان و هزینه بالا در بکارگیری روشهای مذکور از جمله مسایلی است که باید به حساب بیایند. از این رو، در این مقاله سعی شده است ضمن بررسی روشهای موجود، روشی نوین در تعیین این مرزها با نگرشی خاص ارایه داده شود. در این نگرش اهداف اصلی عبارتند از: توسعه روشی با دقت بالا در تعیین پارامترهای مورد از، امکان بکارگیری فرمت متداول در سیستم های GIS امروزی، بالابردن سرعت و کاهش هزینه در انجام فرایندهای مورد نیاز تعیین حریم و بستر، تولید خرجیهای کارتوگرافی شده مناسب و همچنین آماده جهت بکارگیری در سایر فرایندهای متداول در هیدرولوژی. بر این اساس با تکیه بر توابع رستری و مدلهای مناسب با داده های رستری، نوع خاصی از متریک تعریف شده و در قالب یک تابع گسترش مورد استفاده قرار داده شد. در پایان وضعیت خروجیهای بدست آمده از حیث دقت با سایر خروجیها مقایسه شده است.